MỤC VỤ: NGHỆ THUẬT LÃNH ĐẠO DÂN CHÚA

Nội dung lãnh đạo bao hàm nhiều vấn đề. Tựu trung là những gì có liên quan tới: “Tố chất cần có của người lãnh đạo. Nghệ thuật lãnh đạo và hành động cốt tủy của lãnh đạo là làm thế nào để phân phối, điều tiết và khống chế một cách có hiệu quả các nguồn nhân tài lực.”

“Tố chất, nghệ thuật, hành động,” ba lãnh vực thiết yếu mà người lãnh đạo cần quan tâm vun trồng. Nếu nắm vững được chúng, điều khiển được chúng, tức là bạn đã trở thành một nhà lãnh đạo ưu tú, thành công.[1] Đấy là việc lãnh đạo dân sự.

Còn việc lãnh đạo Dân Chúa thì sao? George Barna, đã nhắc nhở rằng: “Lãnh đạo là một nghệ thuật, không phải là một khoa học.” Nếu bạn muốn lãnh đạo Dân Chúa, bạn phải tuân theo những nguyên tắc thánh thiện của Kinh Thánh.[2] Bạn có đồng ý với ý kiến đó không?

Chúng ta sẽ tìm hiểu về nghệ thuật lãnh đạo dân Chúa.  Hy vọng nghệ thuật lãnh đạo này sẽ góp phần cộng tác với ơn Chúa, đáp ứng nhu cầu dân Chúa. Đổi mới Hội Thánh, đem lại vinh quang cho Thiên Chúa và hạnh phúc cho nhân loại.

Nhưng thiết tưởng, trước hết chúng ta cần biết nguyên ngữ về tiếng “Nghệ thuật lãnh đạo.” Nghệ thuật: là cách diễn tả tình cảm, tư tưởng, hoạt động của con người bằng hình tượng (ngôn ngữ, âm thanh, màu sắc…). Nhằm cảm hoá người khác. Lãnh đạo: là vạch đường lối và phương pháp hành động, dẫn dắt tổ chức phong trào, tập thể theo. Hầu đạt mục đích và lợi ích chung.[3]

Vậy nghệ thuật lãnh đạo là dẫn dắt tập thể đi theo con đường, với phương pháp hành động đã vạch ra, bằng hình tượng người lãnh đạo. Nhằm cảm hoá con người và thăng tiến về tương lai. Hiểu nghệ thuật lãnh đạo dân sự là như thế, sẽ giúp dễ hiểu và dễ phân biệt về nghệ thuật lãnh đạo Dân Chúa.

George Barna cho rằng lãnh đạo là vấn đề hết sức quan trọng. Thần Học linh đạo cho biết. Việc quan trọng nhất trong đời sống tâm linh là trở nên “Thánh Thiện, Công Chính, Giống Chúa Kitô. Triệt để Vâng Theo Thánh Ý Chúa.” Loại trừ tội lỗi, ích kỷ, dẫn tới diệt vong.[4]

Do đó, đòi hỏi Giáo Hội chúng ta phải được lãnh đạo bởi các nhà lãnh đạo. Vậy, nếu Thiên Chúa kêu gọi bạn lãnh đạo, bạn hãy lãnh nhận đặc ân này cho việc phục vụ Chúa và Dân Chúa. Bằng tất cả nguồn tài lực và thời cơ Chúa ban.  Hầu dẫn Dân Chúa vào Vinh Quang của Ngài. Như người đầy tớ tốt lành và trung tín.[5]

Như thế, lãnh đạo là gì? Có thể tóm tắt “Lãnh Đạo là động viên người khác tới mục đích chung.” (Garry Wills) Nhưng còn lãnh đạo Kitô giáo thì sao? Người lãnh đạo Kitô giáo là người được Thiên Chúa kêu gọi lãnh đạo. Lãnh đạo với và qua các đức tính “Nhân Bản-Phúc Âm” và năng lực lãnh đạo hiệu quả.[6]

Đức tính “Nhân Bản-Phúc Âm” là các đặc tính của Chúa Kitô. Phản ánh bản tính Thiên Chúa qua lời nói và thái độ. Trung tâm chức năng của lãnh đạo là làm cho Dân Chúa nhận biết, yêu mến và phụng sự Chúa với tất cả tâm, trí, linh hồn và sức lực.

Còn năng lực lãnh đạo hiệu quả là khả năng thi hành bổn phận và hướng dẫn Dân Chúa tới mục tiêu tối hậu, bằng việc truyền cảm hứng. Hướng dẫn nghị lực và nguồn lực, gieo rắc tầm nhìn. Xây dựng đội ngũ lãnh đạo. Ca ngợi vinh quang, chia sẻ quyền hành, ra quyết định, phát huy chiến lược, tinh thần trách nhiệm.

Theo Kinh Thánh, chức năng “Thầy Dậy” không đồng nghĩa với chức năng “Lãnh Đạo.” Chức năng lãnh đạo được Thiên Chúa kêu gọi và ban ơn cho mục đích lãnh đạo, trong bối cảnh một đội ngũ lãnh đạo tài năng. Như trường hợp Môisê có Joshua, Aaron và Hur. Chúa Giêsu có Phêrô, James và John. Thánh Phaolô có Timôthy, Tychius, Luke và Titus.

Mỗi người tín hữu được ban ơn vì “Thiện ích chung.” Là người lãnh đạo, họ cần tiến sĩ, người điều hành, người tư vấn và nhiều người tài năng khác trợ giúp. Thiên Chúa tạo dựng chúng ta trong cộng đồng. Chúng ta cần nhau để xây dựng nhiệm thể với nhiều chức năng riêng.

Tất cả mọi chức năng đều cần. Nhưng không thể nhầm lẫn và thay thế cho chức năng lãnh đạo. Theo kinh nghiệm Giáo Hội Công giáo Hoa Kỳ, việc khủng hoảng Đức tin chính là khủng hoảng Lãnh Đạo.

Vì thế khi bạn được Thiên Chúa kêu gọi lãnh đạo, hãy lãnh đạo. Đó là đặc quyền, trách nhiệm và hạnh phúc của bạn. Bạn hãy cảm tạ Chúa và hãy sử dụng ân huệ và tài năng, dẫn dắt Dân Chúa vào Vinh Quang của Ngài.[7]

Nhận thức lãnh đạo là một ơn gọi. “Người lãnh đạo phải làm gì?” Kenneth O. Gangel cho biết. Cần thực hiện sáu lãnh vực hành động hàng đầu sau đây.

Một là xây dựng mối quan hệ con người. Hai là tổ chức. Ba là hoàn thành mục tiêu. Bốn là suy tư cùng nhau và với nhau để sáng tạo. Năm là phát huy tầm nhìn. Sáu là nhẫn nại, vì đối với tất cả các vị lãnh đạo Kitô giáo, khả năng chịu đựng là cốt yếu.

Trong sáu điều trên, tôi nhận thấy hai điều đặc biệt cần quan tâm, là quan hệ và tổ chức. Các chuyên viên không phải là lãnh đạo, vì họ chú ý tới sự việc hơn là con người. Người lãnh đạo tập trung vào nguồn nhân lực, qua việc đối xử, phát triển mối quan hệ với con người.[8]

Thánh Phaolô dùng ẩn dụ “Người Thuyền Trưởng” để mô tả “ Tổ Chức.”[9] Trong Giáo Hội: “Anh em là thân mình của Đức Kitô, và ai theo phận nấy mà làm chi thể. Và Thiên Chúa đã sắp đặt trong Hội Thánh. Trước hết là các tông đồ, tiếp đến là tiên tri, tiến sĩ, ơn làm phép lạ, chữa bệnh, từ thiện, tổ chức, ơn ngôn ngữ.”[10]

Như thế việc của người lãnh đạo là quan tâm tới con người.

Tập hợp, nối kết, cùng nhau hướng về tầm nhìn.[11]

Nhưng “Tầm Nhìn” là gì?

George Barna cho biết: “Tầm nhìn là ý niệm chân dung rõ ràng về tương lai.” Nó không phải do nhà lãnh đạo mà do Thiên Chúa ban. Qua sự hiệp thông, hiểu biết của “Người Lãnh Đạo - Tôi Tớ” với Thiên Chúa, với chính mình và với tình huống. Tầm nhìn, đem chúng ta tới gần lý tưởng hơn. Vua Solomon khẳng định: “Ở đâu không có tầm nhìn, ở đó Dân Chúa sẽ bị diệt vong.”[12]

Người lãnh đạo là nô bộc. Và nhiệm vụ đầu tiên của họ là dẫn Dân Chúa nên giống Chúa Kitô hơn. Vì thế, những người tìm kiếm vị trí lãnh đạo, vì những lý do khác hơn là thực hiện tầm nhìn của Chúa ban, thì không phải là những nhà lãnh đạo chân chính. Tầm nhìn Chúa ban là “Dẫn Dân Chúa vào Vinh Quang của Ngài, qua việc đáp trả lời mời gọi nên thánh, theo gương Chúa Giêsu.”

Như thế, tầm nhìn là một tất yếu phải có đối với các nhà lãnh đạo đích thực. Hãy tôn thờ Thiên Chúa và kính trọng Dân Ngài. Hầu khám phá ra tầm nhìn và gắn bó đời mình cho tầm nhìn đó.[13]

Qua phần nhận thức trên, chúng ta biết: “Lãnh đạo hết sức quan trọng và cần thiết. Người lãnh đạo Kitô giáo được Thiên Chúa chọn, được đào luyện, cùng với đội ngũ lãnh đạo. Được tầm nhìn Chúa ban, để dẫn đưa Dân Chúa vào Vinh Quang của Ngài.”

Từ nhận thức tới tổ chức, chúng ta đề cập tới bốn vấn đề. Có liên quan tới nghệ thuật lãnh đạo. Đó là: Tố chất, chương trình đào tạo, sứ mệnh hành động, và phương thế.

Tố chất

Người lãnh đạo cần những tố chất đặc trưng nào?

Jack W. Hayford cho biết, điều chủ yếu là có “Tấm Lòng.” Ngày nay người ta đòi hỏi người lãnh đạo phải có “Tâm” và có “Tầm.”

Theo gương Chúa Giêsu: “Phần con, con đã ban cho chúng Vinh Quang mà Cha đã ban cho con, để chúng nên một như Chúng Ta là một. Con trong chúng và Cha trong con. Hầu chúng hoàn toàn nên một. Ngõ hầu thế gian biết Cha đã sai con.”[14]

Người lãnh đạo có “Tâm - tấm lòng,” chưa đủ. Kinh Thánh cảnh giác về “Lòng nhiệt thành mà thiếu hiểu biết.” (Prov. 19:2). Gene Getz so sánh: “Một người thiếu hiểu biết , kỹ năng, tài lực sẽ là người lãnh đạo vụng về, lúng túng. Thiên tài mà thiếu nghị lực, vẫn có thể gây chết người. Cũng như sắm xe mà thiếu ngựa. Có năng lực mà thiếu chí khí. Chúng có thể phá hoại Giáo Hội hay bất kỳ tổ chức Kitô giáo nào.”

Vì thế, cần quan tâm rèn cả “Tâm” lẫn “Trí”, như thánh Phaolô dậy: “Nếu anh em muốn trở thành người lãnh đạo tinh thần, điều đó tốt. Nhưng phải chắc chắn anh em là những người trưởng thành,” trong Đức Kitô, dưới sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần.[15]

Đến tố chất thứ ba, tôi còn nhớ mãi câu châm ngôn về lãnh đạo: “Người lãnh đạo có bàn tay sắt bọc găng nhung.” Ý nghĩa bao hàm “Tâm, Trí” và cả “Ý Chí” quân bình. Như H.B. London Jr. cho biết: “Là một người lãnh đạo mạnh mẽ nhưng êm dịu.”

Sau đây là sáu bước thực tập theo gương Chúa Giêsu, người êm dịu hoà giải. Một là đặt mình vào hoàn cảnh để hiểu biết. Hai là tích cực hoà giải ngay từ đầu. Ba là tái lập sự hoà hợp của tâm hồn. Bốn là chấp nhận thực tế của nhau. Năm là tin vào Thánh Thần của Chúa Kitô, Ngài luôn có cách hành động của Ngài. Sau cùng là chúng ta cần thinh lặng cầu nguyện, kiên nhẫn và thiện chí muốn trở nên người lãnh đạo êm dịu. Theo gương Đấng kêu gọi chúng ta, luôn tìm kiếm con đường tốt nhất cho Nước Chúa và cho những người thuộc về Ngài.[16]

“Tâm, Tầm và Chí” là ba tố chất có liên quan đặc biệt tới người lãnh đạo. Tố chất có thể do bẩm sinh, nhưng cũng còn do rèn luyện, vì thế, người lãnh đạo cần được đào tạo.

Leighton Ford nhận xét rằng: “Thế giới mới, cần người lãnh đạo mới. Người lãnh đạo hôm nay, phải biết làm điều đúng và phải biết đọc và thấy trước điều đúng, để làm.” Chắc chắn nhất là hãy học Chúa Giêsu và hãy để Ngài tạo dáng chúng ta theo mô hình của Ngài: “Hãy theo Ta. Và Ta sẽ làm cho các con trở thành những người đánh cá người.”[17] Có nghĩa là Ngài sẽ làm cho họ trở thành những người lãnh đạo Dân Người.

Có thể tóm tắt quan điểm về vấn đề này như sau: “Thiên Chúa kêu gọi chúng ta trở thành người lãnh đạo Nước Trời. Được Chúa Giêsu mạc khải cho biết Thiên Chúa và hiểu Thánh Ý Người. Rồi Theo gương Chúa Giêsu, hoà giải Dân Chúa. Hầu dẫn Dân Chúa tới gần Chúa Giêsu, phục vụ mục đích cứu chuộc của Ngài, trong thế hệ của chúng ta.”

Điển hình là trường hợp của các môn đồ. Chúa Giêsu đã chọn họ, đặt tên, làm cho họ thành đội ngũ. Ngài tin họ. Ngài thử thách họ. Chính Ngài chọn lọc riêng nhóm mười hai, nhóm ba, để chia sẻ sâu hơn. Ngài đã làm cho họ trở thành bạn hữu. Ngài cảnh báo và phục hồi họ. Sau cùng, Ngài đã làm cho họ trở nên những người hiểu rằng Ngài đã chọn, cầu nguyện và chết cho họ và bây giờ Ngài tin họ. Ngài đã hứa ở cùng và tin cậy sai họ đi tìm kiếm chiên và săn sóc Dân của Ngài.[18]

Mặc dầu Thiên Chúa đào luyện người lãnh đạo, nhưng cần có: “Chu trình đời sống của một người lãnh đạo,” J. Robert Clinton và Richard W. Clinton phân tích một số kinh nghiệm, để từ đó vạch ra một số sơ đồ gợi ý, giúp đào luyện người lãnh đạo. Tuy nhiên, nguyên tắc căn bản vẫn là phải biết con đường của Thiên Chúa vạch ra cho mình và mình phải đáp trả theo ý Chúa.[19]

Người lãnh đạo được Chúa đào luyện cùng với sự cộng tác của con người, để đáp ứng sứ vụ hành động then chốt của người lãnh đạo: “Đổi Mới.” Elmer L.Towns nhận định rằng, “Trước hết phải đổi mới bản thân. Thứ đến là ước muốn những người theo mình được thay đổi. Sau cùng là ước muốn đối diện với những vấn đề đổi thay.”

Sự thay đổi trước hết là người lãnh đạo phải lớn lên trong sự hiểu biết và trong đời sống tinh thần. Muốn được như vậy, người lãnh đạo phải là người luôn học tập và học tập suốt đời, phải lớn lên suốt đời.[20]

Nhưng cần phân biệt những gì cần thay và những gì không bao giờ được đổi. Chúng ta không bao giờ được thay đổi đạo lý, vì đạo lý đến từ Lời Chúa và là sự thật đời đời. Những nguyên tắc Kinh Thánh đến từ sự thật, chúng ta không bao giờ thay đổi nguyên tắc.

Như thế, phương pháp áp dụng có thể thay, còn nguyên tắc không bao giờ đổi. Phương pháp lệ thuộc văn hoá. Khi văn hoá thay đổi, chúng ta cần thay đổi phương pháp, để áp dụng nguyên tắc có hiệu quả hơn.

Khi đổi mới, cần lưu ý tới hai yếu tố chìa khoá: “Luật thời điểm” và “Luật can đảm.”[21] Theo một nghĩa nào đó, thì đổi mới có nghĩa là thay đổi. Doug Murren rất thích câu nói: “Lãnh đạo - người thay đổi.”

Thực ra “Thay đổi” là Lời chung trong Kinh Thánh. Thay đổi bắt nguồn từ lý tưởng Kinh Thánh “Tiến tới trời mới đất mới.” Hơn nữa, thay đổi còn là qui luật cuộc sống: “Sống là thay đổi.” Và “ Một là thay đổi hay là chết.” Người lãnh đạo cần đào sâu thêm về những yếu tố, giúp thay đổi đúng ý Chúa và mưu ích cho con người.[22]

Theo quan điểm hành động Phương Đông, muốn thành công, người ta phải chú ý tới ba yếu tố tương tác, hoà quyện này: “Thời, Thế, Cơ.” Sứ mệnh của lãnh đạo là “Đổi Mới và Thay Đổi,” nhưng cần có “Thời” (Luật thời điểm nói trên) và “Thế” (phương thế.)

Phương thế thứ nhất, “Xây dựng một đội ngũ để làm việc,” Tom Phillips cho biết, “Lãnh đạo theo Kinh Thánh bao giờ cũng có một đội ngũ đi theo lãnh đạo.” Quả thực, bất cứ người lãnh đạo nào muốn thành công, đều phải nghĩ tới việc xây dựng quanh mình một tập thể lãnh đạo. Thông qua tập thể lãnh đạo này, cùng nỗ lực và quyết sách để hoàn thành một loạt mục tiêu.

Vậy làm thế nào để xây dựng một đội ngũ lãnh đạo và duy trì đội ngũ đó?

Trước hết cần một người có tố chất lãnh đạo xuất sắc. Người đó biết chia sẻ mục đích chung và biết tôn trọng bổn phận riêng; biết tham gia và hoàn tất nhiệm vụ chung. Họ nhận biết và tôn trọng kỷ luật tập thể. Sau đó, họ phải có nghệ thuật và biện pháp vận hành, phát huy và kiểm tra, suy nghĩ để tìm phương hướng thích hợp hơn mãi.[23]

Phương thế thứ hai: “Xung đột.” Một tổ chức mà không có xung đột, đó là một tổ chức không có sức sống. Là người lãnh đạo, nên dám đối mặt với xung đột và mâu thuẫn. Jim Van Yperen cho biết xung độ là điều cần thiết và có trong Kinh Thánh. Người lãnh đạo không sợ đối mặt với xung đột, vì không có xung đột nào mà không có cách giải quyết. Điều then chốt là chúng ta có tìm ra con đường ngắn nhất để giải quyết xung đột đó hay không. Người lãnh đạo theo Chúa Kitô có thể nói như thánh Phaolô: “Tôi đã chiến đấu trong cuộc chiến anh dũng, tôi đã hoàn tất, và tôi vẫn giữ được đức tin.”[24]

Sau cùng là “Cơ.” Lịch sử thời đại chúng ta tập trung vào con người. Lãnh đạo chú tâm tới quan hệ con người. Văn hoá chính là con người. Hans Finzel đưa ra năm nguyên tắc có liên quan tới văn hoá.

Một là không bao giờ được đánh giá thấp sức mạnh của văn hoá hợp tác, vì văn hoá hợp tác có thể làm hay chống lại sự thành công của bạn. Hai là người lãnh đạo phải chú ý tới việc vun trồng văn hoá, vì bổn phận của người lãnh đạo phải hiểu biết giá trị về văn hoá hợp tác và nuôi dưỡng bầu khí văn hoá nơi những người mình phục vụ. Thứ đến, nên biết rằng, chỉ những người lãnh đạo có thể thay đổi văn hoá, vì văn hoá là con người, mà lãnh đạo là ảnh hưởng và cảm hoá con người. Tiếp theo, nhiều người tốt đã bị tiêu diệt trong văn hoá sai lầm. Đó là văn hoá của sự chết.

Sau cùng là những người lãnh đạo xuất sắc hiện nay, đều có hiểu biết văn hoá của họ và sắp đặt chúng cho sự thành công tuyệt đỉnh.[25] Chúng ta nên lưu ý tới văn hoá “Lãnh đạo phục vụ,” như một thứ văn hoá Phúc Âm thời đại.[26] Nắm bắt được “Thời, Thế, Cơ,” là dành được thắng lợi thành công.

Nhưng dẫu sao thì sự thành công sau cùng bao giờ cũng còn tuỳ thuộc vào ơn Chúa, như Lời Chúa đã dậy: “Không có Thầy các con không làm được gì.” C. Peter Wagner cho rằng, “Xây dựng một đội ngũ cầu nguyện, là lời khuyên cần thiết cho các nhà lãnh đạo Kitô giáo.”

Theo thiển ý, lãnh đạo là một nghệ thuật liên quan tới con người, nhưng mang dấu ấn thiêng liêng, nên có thể nói: “Người lãnh đạo là người say mê Cầu Nguyện.” Kinh nghiệm lịch sử trong đạo ngoài đời, những vị lãnh đạo uy tín bao giờ họ cũng có đức tin.

Sau cùng, theo nguyên tắc: “Lãnh đạo là đào tạo lãnh đạo.” Wallace Erickson đề cập tới gương chuyển tiếp từ Môisê cho Joshua, gồm các bước sau đây. Một là cần cầu nguyện. Hai là chọn lựa. Ba là phát huy. Bốn là nâng đỡ. Năm là trao phó nhiệm vụ.

Người được chọn để chuyển tiếp lãnh đạo, cần có hai đặc điểm là giống chúa Kitô, người tôi tớ phục vụ. Có các đức tính, như: luân lý lành mạnh, đáng tin, (cả lời nói lẫn việc giữ lời hứa,) chính trực và trọng danh dự. Thực ra, khi của cải mất, không mất gì; khi sức khỏe mất, một vài điều mất; nhưng khi nhân đức mất, mất tất cả. (Anonymous) [27] Người lãnh đạo Kitô giáo thực sự phải chú trọng tới việc cầu nguyện và chú tâm trau dồi đức độ.

Kết luận

Lãnh đạo Kitô giáo, dựa theo kinh nghiệm Kinh Thánh, đó là một ơn gọi do Thiên Chúa chủ động. Ngài ban cho người lãnh đạo Tầm Nhìn. Ngài đào luyện họ với một đội ngũ lãnh đạo, theo mô hình Đức Kitô. Phục vụ, dẫn đưa Dân Chúa vào Vinh Quang của Ngài.

Người lãnh đạo nhận thức ơn gọi. Tích cực cộng tác với ơn Chúa qua sự hướng dẫn của Chúa Thánh Thần. Trưởng thành trong tố chất, và tiến tới Chúa Giêsu, phục vụ mục đích cứu chuộc của Người, trong sứ mệnh “Đổi Mới.”

Người lãnh đạo hành động theo “Thiên Thời, Địa Lợi, Nhân Hoà”. Nắm bắt “Thời, thế, Cơ.” Hầu chương trình, thánh ý Thiên Chúa được thể hiện. Con người được sống và sống dồi dào.[28] Người lãnh đạo Kitô giáo là người dẫn Dân Chúa đi vào Vinh Quang của Người.

Làm sao có thể? Nếu không được kêu gọi, không được mạc khải tầm nhìn? Mà đối tượng phục vụ là con người và mục tiêu là Nước Trời, lãnh đạo như thế phải là nghệ thuật. Nghệ thuật, như chúng ta đã xác định ở trên: “Dùng hình tượng và cảm hóa con người.”

Hình tượng là tầm nhìn Nước Trời, Vinh Quang Thiên Chúa. Cảm hóa bằng chính con người lãnh đạo. Tràn ngập cảm nghiệm về chiều kích Thiêng Liêng.

Suy nghĩ đến đây, tôi càng xác tín: “Không có ơn Chúa chúng con không không thể làm được gì.” Vì thế, là người lãnh đạo, tôi cần xác tín vào ơn gọi lãnh đạo. Và hằng cảm tạ Chúa. Cảm nghiệm tầm nhìn nhiều hơn về Vinh Quang Nước Trời. Theo gương phục vụ của Đức Kitô, chấp nhận hy sinh, cử hành lễ “Vượt Qua” trong đời. Nhất là khi đứng trước những thách đố.

Lm. Gioankim Nguyễn Văn Hinh (D.Min.)

Các tin khác

• CÁCH DIỆT CỎ LÙNG
• NHỮNG YẾU TỐ XÂY DƯNG HẠNH PHÚC GIA ĐÌNH
• ĐỨC THÁNH CHA GẶP GỠ CÁC GIA ĐÌNH CÔNG GIÁO TRÊN THẾ GIỚI
• MỤC VỤ LÀ GÌ
• ĐÀO LUYỆN MỤC VỤ
• Kỹ Năng Văn Hoá Ứng Xử
• Kỹ Năng Tham Luận
• Kỹ Năng Lãnh Đạo
• Đào Luyện Kỹ Năng Lãnh Đạo Chuyên Biệt Cơ Sở: Mười Luật lãnh đạo
• ĐÀO LUYỆN KỸ NĂNG LÃNH ĐẠO CHUYÊN BIỆT TRONG MÔI TRƯỜNG XỨ ĐẠO

(Trang 1/3)    1 2 3