THƯỜNG HUẤN LINH MỤC 2023

 

XÂY DỰNG CỘNG ĐOÀN KITÔ HỮU

TRONG MỘT HỘI THÁNH HIỆP HÀNH

 

Giáo Hội Công Giáo đang sống tinh thần hiệp thông, tham gia và sứ vụ của Thượng Hội Đồng Giám Mục XVI mời gọi bởi Đức Phanxicô đối với mọi thành viên của Giáo Hội. Thượng Hội Đồng Giám Mục XVI đã khởi đầu với lễ khai mạc của Đức Thánh Cha vào ngày 10 tháng 10, 2021. Đỉnh cao của Thượng Hội Đồng Giám Mục là cuộc họp giữa các Giám Mục với Đức Phanxicô tại Roma vào tháng 10/2023 và tháng 10/2024.

 

Để sống tinh thần hiệp thông, tham gia và sứ vụ trong Thượng Hội Đồng Giám Mục XVI, Dân Chúa trong Giáo Phận được mời gọi bởi Đức Giám Mục để xây dựng cộng đoàn Kitô hữu trong Hội Thánh hiệp hành. Vớiý hướng nàyvànhiệm vụ được giao phó, con tìm hiểu ba tài liệu sau để trình bày đến quý cha:

 

-        Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh soạn thảo bởi Ủy Ban Thần Học Quốc Tế và được Bộ Giáo Lý Đức Tin cho phép xuất bản vào ngày 2/3/2018.

 

-        Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ để Phục Vụ Sứ Mạng Loan Báo Tin Mừng được phê chuẩn bởi Bộ Giáo Sĩ vào ngày 27/6/2020.

 

-        Tông Huấn Praedicate Evangelium – Anh Em Hãy Rao Giảng Tin Mừng – được ban hành bởi Đức Phanxicô vào ngày 19/3/2022.

 

Trong bài thuyết trình đầu tiên, con giới thiệu tài liệu “Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh” như một chỉ dẫn cụ thể cho tiến trìnhxây dựng lối sống hiệp hành trong giáo xứ. Kế đến, bài thuyết trình thứ hai trình bàyhuấn thị “Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ để Phục Vụ Sứ Mạng Loan Báo Tin Mừng” của Bộ Giáo Sĩ. Huấn thị này gợi ý cho việc gắn kết mọi thành phần Dân Chúa trong một giáo xứ hướng đến sứ vụ truyền giáo của Giáo Hội. Sau cùng, con sử dụng bài thuyết trình của cha Phạm Hồng Thái trong kỳ Thường Huấn Linh Mục Sài Gòn 2022 để giới thiệu tông huấn Praedicate Evangelium của Đức Phanxicô về “Cải Tổ Giáo Triều Roma.” Dựa trên Tông Huấn, những gợi ý mục vụ sẽ được xác định cho việc canh tân cộng đoàn giáo xứ trong một Hội Thánh hiệp hành. Cuối mỗi phần trình bày, con sẽ đề nghị một vài câu hỏi để quý cha suy nghĩ và trao đổi trong các cụm giáo hạt.

Bài I: Hiệp Hành Trong Đời Sống Và Sứ Vụ Của Giáo Xứ

 

Antôn Trần Thanh Tân

 

Những năm gần đây, hiệp hành (synodality) là một thuật ngữ thường được đề cập đến trong các bản văn của huấn quyền Giáo Hội và của nhiều thần học gia Công Giáo. Thuật ngữ này được biết đến với người Công Giáo từ khi Đức Phanxicô sử dụng nó vào ngày 17 tháng 10, 2015, trong bài diễn văn trước các giám mục nhân dịp kỷ niệm 50 năm thành lập Thượng Hội Đồng Giám Mục Thế Giới (1965 – 2015). Một đoạn văn thường được trích dẫn bởi các thần học gia và huấn quyền trong bài diễn văn của Đức Phanxicô là định nghĩa của ngài về Giáo Hội hiệp hành:

 

Giáo Hội hiệp hành là Giáo Hội của sự lắng nghe … một sự lắng nghe lẫn nhau nơi mà mọi người có điều gì đó để học … mọi người lắng nghe nhau, và mọi người lắng nghe Thánh Thần, Thần Khí của sự thật (Gioan 14:17), để biết những gì mà Thiên Chúa muốn nói với các Hội Thánh (Khải Huyền 2:7).[1]

 

Làm thế nào “Giáo Hội hiệp hành” như định nghĩa bởi Đức Phanxicô có thể được tiếp nhận (to be received & implemented) trong đời sống và sứ vụ của một giáo xứ? Để trả lời câu hỏi này, bài thuyết trình đầu tiên của kỳ thường huấn sẽ trình bày và áp dụng những suy tư soạn thảo bởi Ủy Ban Thần Học Quốc Tế trong tài liệu “Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh” (HHDSSV).[2]Bài thuyết trình cho thấy rằng theo Ủy Ban Thần Học Quốc Tế, “văn hóa” hay “lối sống hiệp hành” được hiện thực hóa trong giáo xứ khi những cơ cấu có tính hiệp hành như Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính được thiết lập và duy trì. Thêm vào đó, thành viên trong giáo xứ được mời gọi “hoán cải mục vụ và truyền giáo,” nghĩa là canh tân não trạng, thái độ, thực hành và cấu trúc tổ chức để trung thành hơn mỗi ngày với bản chất của Giáo Hội là truyền giáo (Ad Gentes 2).[3]

 

Để làm rõ khẳng định trên, phần một của bài thuyết trình giới thiệu tài liệu “Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh” soạn thảo bởi Ủy Ban Thần Học Quốc Tế.[4]Dựa vào Thánh Kinh và Truyền Thống, bài thuyết trình chứng minh rằng hiệp hành là lối sống của Giáo Hội trong lịch sử. Phần hai của bài thuyết trình áp dụng những suy tư của Ủy Ban Thần Học ở chương ba của tài liệu để cho thấy Dân Chúa trong một giáo xứ có thể cùng đi với nhau khi những cơ cấu hiệp hành được tôn trọng và sử dụng. Sau cùng, bài thuyết trình áp dụng những suy tư ở chương bốn của HHDSSV để giải thích làm thế nào hoán cải mục vụ và truyền giáo giúp những thành viên trong giáo xứ cùng nhau thi hành sứ mạng của Đức Kitô.

 

I. Giới Thiệu Tài Liệu “Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh”

 

Ba năm sau bài nói chuyện của Đức Phanxicô với các giám mục nhân dịp kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Thượng Hội Đồng Giám Mục Thế Giới, Ủy Ban Thần Học Quốc Tế soạn thảo tài liệu Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ của Hội Thánh (HHDSSV). Tài liệu này được phê duyệt bởi Đức Hồng Y Luis Ladaria Ferrer, Tổng Trưởng Bộ Giáo Lý Đức Tin, và được phép của Đức Phanxicô để xuất bản vào ngày 2 tháng 3, 2018.

 

Nội dung của HHDSSV bao gồm dẫn nhập, kết luận, và bốn chương:

 

Dẫn nhập: Thời đại của tính hiệp hành

Chương 1: Tính hiệp hành trong Kinh Thánh, Truyền Thống, và lịch sử Giáo Hội

Chương 2: Hướng đến một nền thần học về tính hiệp hành

Chương 3: Thực hiện tính hiệp hành trong đời sống và sứ vụ của Giáo Hội

Chương 4: Hoán cải để canh tân tính hiệp hành

Kết luận: Dân Chúa cùng nhau lữ hành dưới sự hướng dẫn của Thánh Thần

 

Theo Ủy Ban Thần Học Quốc Tế, hiệp hành là một yếu tố không thể thiếu trong đời sống và sứ vụ của Giáo Hội như được chứng minh bởi Thánh Kinh và Truyền Thống:

 

Giáo huấn của Thánh Kinh và Truyền Thống cho thấy rằng tính hiệp hành là một chiều kích chính yếu của Hội Thánh. Nhờ tính hiệp hành, Hội Thánh biểu lộ và định hình mình như là Dân Thiên Chúa lữ hành và như một cộng đoàn do Chúa Phục Sinh triệu tập.[5]

 

Nhưng hiệp hành trong đời sống và sứ vụ của Giáo Hội nghĩa là gì? Bản văn của Ủy Ban Thần Học cho thấy rằng “hiệp hành” (synodality) đến từ danh từ “hội nghị” (synod).[6]Danh từ “hội nghị” được tạo thành bởi hai từ Hy Lạp (syn hodos), nghĩa là “với ai đó trên con đường.”[7]Như vậy, “hiệp hành” nghĩa là “cùng đi với nhau trên một con đường.” Giáo Hội hiệp hành là Giáo Hội như Dân Mới của Thiên Chúa cùng đi với nhau trên con đường hướng dẫn bởi Thần Khí của Đức Kitô, Đấng là Đường, là Sự Thật, và là Sự Sống (Gioan 14:6).[8]

 

Từ những ngày đầu tiên của Giáo Hội, lối sống hiệp hành được thể hiện rõ nét trong công đồng của các Tông Đồ tại Giêrusalem (Cv. 15). Đối diện với câu hỏi quan trọng và gây chia rẽ về việc phải cắt bì hay không theo truyền thống Môsê để đón nhận ơn cứu độ, Giáo Hội tại Antiôkia (Thổ Nhĩ Kỳ) gởi Phaolô và Banaba đi Giêrusalem để thảo luận với các Tông Đồ và trưởng lão (Cv. 15: 2). Khi gặp các tông đồ và trưởng lão tại Giêrusalem, Phaolô và Banaba trình bày những điều mà Thiên Chúa đã làm qua các ông; nhờ đó, nhiều người trong dân ngoại tin vào Tin Mừng. Tuy vậy, một số người Do Thái thuộc phái Pharisêu trở thành Kitô hữu nói rằng: Để dân ngoại được cứu độ, “phải làm phép cắt bì cho họ và truyền cho họ giữ luật Mô-sê” (Cv. 15: 5).

 

Sau khi lắng nghe quan điểm của hai bên, đại diện các Tông Đồ, Phêrô làm chứng cho tình yêu và ân sủng của Chúa đã cứu độ ông và những ai tin vào lời ông rao giảng. Theo Phêrô, “chính nhờ ân sủng của Chúa Giê-su mà chúng ta tin mình được cứu độ, cùng một cách thức như những người dân ngoại” (Cv. 15, 11). Tiếp lời Phêrô, Banaba và Phaolô kể lại các điềm thiêng dấu lạ mà Thiên Chúa đã dùng hai ông mà thực hiện giữa dân ngoại (Cv. 15, 12). Sau đó, Giacôbê đại diện Giáo Hội tại Giêrusalem lên tiếng thay cho toàn thể cộng đoàn: “Phần tôi, tôi xét là chúng ta không được gây phiền hà cho những người dân ngoại trở lại với Thiên Chúa, nhưng chỉ viết thư khuyên bảo họ kiêng những thức ăn ô uế vì đã cúng cho ngẫu tượng, tránh gian dâm, kiêng ăn thịt loài vật không cắt tiết và kiêng ăn tiết” (Cv. 15, 19-20).

Trình thuật về công đồng Giêrusalem của các Tông Đồ cho thấy “văn hóa hiệp hành” hiện diện trong đời sống của Giáo Hội khi các Tông Đồ như Phêrô, Giacôbê, Phaolô, Banaba, lắng nghe nhau và lắng nghe Thánh Thần qua cách nhìn của mỗi người. Các quan điểm xung khắc ban đầu giữa những Kitô hữu thuộc phái Pharisêu tại Giêrusalem và những Kitô hữu đến từ Antiôkia với đại diện của họ là Phaolô và Banaba đã tìm thấy sự đồng thuận như hoa trái của phân định cộng đoàn để phục vụ sứ mạng loan báo Tin Mừng của Giáo Hội.

 

Ngoài bằng chứng trên từ sách Công Vụ Tông Đồ để giải thích về hiệp hành như lối sống trong Giáo Hội tại công đồng Giêrusalem, Ủy Ban Thần Học Quốc Tế phân tích lịch sử Giáo Hội từ thiên niên kỷ thứ nhất (1 – 1000) đến thiên niên kỷ thứ hai (1001 – 2000) để cho thấy văn hóa hiệp hành trong Giáo Hội được thể hiện rõ nét qua các công đồng đại kết. Một cách cụ thể, qua những công đồng như Nixêa (325), Constance (1414 – 1418), Trentô (1545 – 1563) và Vatican I (1869 – 1870), Giáo Hội như Dân Thiên Chúa có thể bảo vệ, loan truyền đức tin nhận từ các Tông Đồ, và tiếp tục thi hành sứ mạng của Chúa Giêsu.[9]

 

Nói tóm lại, theo Ủy Ban Thần Học Quốc Tế, hiệp hành là một đặc tính, văn hóa hay lối sống đã và đang hình thành Giáo Hội trong lịch sử và thời gian. Giáo Hội không thể tồn tại, duy trì, phát triển và loan báo Tin Mừng nếu những thành viên trong Giáo Hội không lắng nghe nhau và lắng nghe Thánh Thần nói qua các vị chủ chăn. Qua sự hiệp thông và phân định giữa những thành viên trong Giáo Hội với cùng một đức tin, một phép rửa, và một Chúa, Giáo Hội cùng đi với nhau trong sự hướng dẫn của Thánh Thần trên con đường của Đức Giêsu, Đấng là Đường, là Sự Thật, và là Sự Sống (Gioan 14: 6).

 

Làm thế nào hiệp hành như văn hóa hay lối sống của Giáo Hội trình bày ở trên được cụ thể hóa trong một giáo xứ của giáo phận? Để trả lời câu hỏi này, phần hai của bài thuyết trình áp dụng những suy tư của Ủy Ban Thần Học ở chương ba của tài liệu HHDSSV để cho thấy rằng thành viên trong một giáo xứ có thể lắng nghe Thánh Thần và cùng đi với nhau khi những cơ cấu hiệp hành được tôn trọng và sử dụng.

 

II. Cơ Cấu Duy Trì và Xây Dựng Lối Sống Hiệp Hành trong Giáo Xứ

 

Theo Ủy Ban Thần Học Quốc Tế,

 

Giáo xứ là cộng đoàn … nơi mà người tín hữu học cách sống như những môn đệ của Chúa Giêsu trong một mạng lưới các mối tương quan huynh đệ và kinh nghiệm hiệp thông trong nhiều ơn gọi và các thế hệ, các đặc sủng, các thừa tác vụ và chức năng tạo thành một cộng đoàn chân chính, nơi mọi người cùng chung sống với sứ vụ của mình và phục vụ trong hòa hợp nhờ những đóng góp cụ thể của hết mọi người.[10]

 

Định nghĩa về giáo xứ của Ủy Ban Thần Học cho thấy rằng, trước hết, giáo xứ là cộng đoàn các tín hữu được thiết lập bởi Đức Giám Mục trong Giáo Hội địa phương, quản trị bởi một linh mục, dưới quyền của Đức Giám Mục. Kế đến, giáo xứ là nơi mà các tín hữu học cách sống như những môn đệ của Chúa Giêsu trong mạng lưới các mối tương quan giữa các thế hệ, sở hữu những đặc sủng (charisma) khác nhau ban tặng bởi Thánh Thần. Sau cùng, giáo xứ là nơi mà mọi thành viên thi hành sứ vụ truyền giáo như ơn gọi phục vụ của mình trong sự hòa hợp giữa những người con cái của Thiên Chúa. Nói cách khác, giáo xứ là một cộng đoàn những người môn đệ của Đức Kitô và là nơi chốn của sự hiệp thông; qua đó, linh mục, dưới quyền của Đức Giám Mục, tập họp Dân Chúa để cử hành phụng vụ, giảng dạy cho họ lời của Đức Ki-tô, và hướng dẫn họ thực thi đức ái qua các việc từ thiện và truyền giáo.

 

Để xây dựng và duy trì lối sống hiệp hành trong giáo xứ, Ủy Ban Thần Học Quốc Tế đề nghị thiết lập và duy trì hai cơ cấu: (1) Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ; (2) Hội Đồng Tài Chính.

 

Trong giáo xứ có hai cơ cấu có tính cách hiệp hành: hội đồng mục vụ giáo xứ và hội đồng tài chính, với sự tham gia của giáo dân trong việc tham vấn và lập kế hoạch mục vụ … Mang lại năng động hiệp hành hữu hiệu trong một Hội Thánh địa phương cũng đòi hỏi hội đồng mục vụ Giáo Phận và các hội đồng mục vụ giáo xứ phải hoạt động theo cách phối hợp và được nâng cấp một cách thích hợp.[11]

 

Mặc dù Ủy Ban Thần Học Quốc Tế không minh nhiên giải thích vì sao Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính là hai cấu trúc cần được thiết lập trong giáo xứ để xây dựng văn hóa hiệp hành, người đọc có thể hiểu ý định của Ủy Ban Thần Học khi Ủy Ban đề cập đến “sự tham gia của giáo dân trong việc tham vấn và lập kế hoạch mục vụ.” Nói cách khác, một giáo xứ hiệp hành là cộng đoàn của sự hiệp thông nơi mà mọi Kitô hữu lắng nghe nhau, lắng nghe Thánh Thần, tham gia đồng trách nhiệm, để biết những điều mà Thần Khí muốn nói với Hội Thánh. Những thành viên này bao gồm mục tử, giáo dân, và tu sĩ được chọn để hình thành Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính.

 

Những cơ cấu hiệp hành này giảm trừ “chủ nghĩa giáo sĩ” (clericalism) mà Đức Phanxicô đã đề cập đến trong một số bài giảng của ngài.[12]Theo Đức Giáo Hoàng, chủ nghĩa giáo sĩ hay văn hóa giáo sĩ trị được hình thành và nuôi dưỡng không những bởi các giáo sĩ nhưng còn cả sự đóng góp của các giáo dân.[13]Điều đáng ngạc nhiên ở đây là chính các giáo dân đã và đang góp phần vào sự hình thành văn hóa giáo sĩ trị trong Giáo Hội, nơi đó giáo dân tôn trọng giáo sĩ và vai trò của giáo sĩ đến độ lãng quên hay hạ thấp vai trò và ơn gọi của giáo dân như những môn đệ của Đức Kitô, những người nhận từ Đấng Phục Sinh sứ vụ truyền giáo. Chủ nghĩa giáo sĩ, theo Đức Phanxicô “không những hủy hoại tính cách của các Kitô hữu nhưng còn có khuynh hướng giảm trừ ân sủng của bí tích Rửa Tội mà Thánh Thần đã đặt trong tim của Dân Chúa.”[14]

 

Trong bài giảng lễ Thứ Năm Tuần Thánh tại Vatican vào ngày 18 tháng 4, 2019, Đức Phanxicô giải thích gốc rễ của chủ nghĩa giáo sĩ qua câu chuyện giữa các môn đệ và Chúa Giêsu trong tương quan với đám đông tìm đến nghe Ngài giảng dạy (Matthêô 14: 13 – 21). Khi các môn đệ muốn Chúa Giêsu giải tán đám đông để các ông nghỉ ngơi và ăn uống vì chiều tối đến, Chúa Giêsu nói với các môn đệ: “Anh em hãy cho họ ăn” (Matthêô 14:16). Dựa trên trình thuật này của Phúc Âm Matthêô, Đức Phanxicô nói với các giám mục và linh mục đồng tế với ngài trong thánh lễ Truyền Dầu rằng khởi đầu của chủ nghĩa giáo sĩ đến từ ước muốn của giáo sĩ khi họ đặt quyền lợi và sự thoải mái của mình trên nhu cầu phục vụ tha nhân.[15]Khi giáo sĩ tìm kiếm sự thoải mái cho riêng mình, lấy mình làm trung tâm, xem mình thuộc về một nhóm ưu tuyển đến độ lãng quên lệnh truyền của Chúa Giêsu để phục vụ chăm sóc đàn chiên, những môn đệ ấy đã và đang sống trong văn hóa của chủ nghĩa giáo sĩ.

 

Đối diện với chủ nghĩa giáo sĩ có khuynh hướng cản trở văn hóa hiệp hành trong đời sống Giáo Hội, đặc biệt trong bối cảnh của giáo xứ, Ủy Ban Thần Học Quốc Tế đề nghị thiết lập và duy trì Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính. Việc thiết lập và duy trì hai cấu trúc hiệp hành này ở cấp độ giáo xứ minh họa cách cụ thể định nghĩa về hiệp hành của Đức Phanxicô trong bài giảng của ngài kỷ niệm 50 năm ngày thành lập Thượng Hội Đồng Giám Mục Thế Giới: “Giáo Hội hiệp hành là Giáo Hội của sự lắng nghe.”[16]Nói cách khác, theo Đức Phanxicô, linh mục quản xứ cần lắng nghe, phân định với những thành viên trong Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính trước khi quyết định những vấn đề quan trọng trong giáo xứ của mình.

 

Điểm đặc biệt trong đề nghị của Ủy Ban Thần Học Quốc Tế không những là sự thiết lập và duy trì cơ cấu hiệp hành như Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính, nhưng còn là sự phối hợp cùng hoạt động giữa Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Mục Vụ giáo phận. “Mang lại năng động hiệp hành hữu hiệu trong một Hội Thánh địa phương cũng đòi hỏi hội đồng mục vụ Giáo Phận và các hội đồng mục vụ giáo xứ phải hoạt động theo cách phối hợp và được nâng cấp một cách thích hợp.”[17]Sự phối hợp giữa hai cấu trúc trong một giáo phận bảo đảm văn hóa hiệp hành trong giáo hội địa phương giữa linh mục đoàn và giám mục, giữa các linh mục với giáo dân của mình.

 

Nhưng làm thế nào đề nghị của Ủy Ban Thần Học Quốc Tế liên quan đến Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ và Hội Đồng Tài Chính có thể được tiếp nhận vào đời sống của giáo xứ? Để trả lời câu hỏi này, phần ba của bài thuyết trình áp dụng những suy tư của Ủy Ban Thần Học ở chương bốn của tài liệu HHDSSV để giải thích làm thế nào hoán cải mục vụ và truyền giáo là cần thiết để những thành viên trong giáo xứ tiếp tục sứ mạng của Đức Kitô.

 

III. Hoán Cải Mục Vụ và Truyền Giáo để Hiệp Hành

trong Giáo Xứ

 

Theo Ủy Ban Thần Học, Giáo Hội được mời gọi hoán cải mục vụ và truyền giáo nếu những thành viên của Giáo Hội muốn hiệp hành tiếp tục sứ mạng của Đức Kitô. Sự hoán cải liên quan đến “việc thay đổi não trạng, thái độ, thực hành và cấu trúc, để ngày càng trung thành hơn với ơn gọi của Giáo Hội.”[18]Nói cách khác, những thành viên trong giáo phận hay giáo xứ chỉ có thể hiệp hành với hai cấu trúc đề cập ở trên khi những suy nghĩ sau cần được loại bỏ:

 

(1)   tập trung trách nhiệm truyền giáo trong thừa tác vụ của các mục tử

(2)   giáo sĩ không đánh giá đúng về đời sống thánh hiến và đặc sủng của tu sĩ

(3)   giáo sĩ hiếm khi vận dụng sự đóng góp đặc thù và chuyên môn của giáo dân, bao gồm cả những phụ nữ, trong các lĩnh vực của họ.[19]

 

Việc thay đổi não trạng liên quan đến vai trò của giáo sĩ, giáo dân, tu sĩ và sự cộng tác hiệp hành trong cùng một sứ mạng truyền giáo của Giáo Hội là một tiến trình lâu dài đòi hỏi sự ý thức và học hỏi của toàn thể mọi thành phần của Dân Chúa. Liên quan đến sự hoán cải mục vụ và truyền giáo trong đời sống một giáo xứ của Giáo Hội tại Việt Nam, cơ cấu hiệp hành đề cập đến bởi Ủy Ban Thần Học như Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính đã được tiếp nhận.

 

Một cách cụ thể, trong khi Hội Đồng Tài Chính giúp các linh mục quản xứ hình thành ngân sách hàng năm cho giáo xứ và quản lý những chi tiêu của giáo xứ, Hội Đồng Mục Vụ bao gồm linh mục quản xứ và một số giáo dân được mời gọi cộng tác với cha xứ trong việc quản trị, tổ chức và điều hành các sinh hoạt mục vụ, góp phần xây dựng giáo xứ thành một cộng đoàn phụng thờ Thiên Chúa và loan báo Tin Mừng (x. Giáo Luật 536, 537).

 

Trong thời gian hướng đến Thượng Hội Đồng Giám Mục về Hiệp Hành, sự tham gia đồng trách nhiệm của giáo dân trong Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính trở nên cần thiết. Tư duy “giáo sĩ trị” sẽ gây tác hại trầm trọng cho việc tham gia của giáo dân và tu sĩ, có nguy cơ gạt bỏ họ ra bên lề đời sống của Giáo Hội. Ở cấp độ giáo xứ, vai trò của giáo dân và tu sĩ rất quan trọng: đóng góp công sức, tiền của xây dựng cơ sở vật chất và các hoạt động mục vụ; dấn thân thực thi bác ái; tích cực tham gia các cử hành phụng vụ. Không có sự tham gia của giáo dân và tu sĩ vào đời sống giáo xứ, linh mục quản xứ sẽ gặp nhiều khó khăn trong tiến trình xây dựng giáo xứ thành cộng đoàn hiệp thông để hiệp hành truyền giáo theo lời mời gọi của Đức Kitô.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Câu Hỏi Thảo Luận

 

1.     Theo kinh nghiệm của cha, Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính đóng góp như thế nào để hình thành văn hóa hiệp hành trong đời sống của giáo xứ?

2.     Các tổ chức của giáo xứ như Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính theo Quy Chế của Giáo Phận có gì khác biệt hay ngược lại với lối sống hiệp hành trình bày bởi Ủy Ban Thần Học? Theo cha, điều gì cần được cải thiện hay thay đổi với cấu trúc của Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính để những thành viên trong giáo xứ hiệp hành với nhau?

3.     Chia sẻ kinh nghiệm của cha về những thách đố khi xây dựng lối sống hiệp hành trong những sứ vụ của giáo xứ, đặc biệt trong việc cử hành Thánh Lễ và thi hành những hoạt động mục vụ như thăm viếng người nghèo, dạy giáo lý thiếu nhi …

 

 

 

 

 

 

Bài II: Canh Tân Mục Vụ Giáo Xứ Để Loan Báo Tin Mừng

 

Antôn Trần Thanh Tân

 

Dựa vào tài liệu “Hiệp Hành trong Đời Sống và Sứ Vụ Hội Thánh” soạn thảo bởi Ủy Ban Thần Học Quốc Tế, bài thuyết trình đầu tiên của kỳ thường huấn đề nghị thiết lập và duy trì Hội Đồng Tài Chính và Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ để xây dựng “văn hóa hiệp hành” trong giáo xứ. Thêm vào đó, thành viên trong giáo xứ được mời gọi hoán cải mục vụ để trung thành với bản chất của Giáo Hội là truyền giáo. Nhưng làm thế nào giáo xứ trở thành cộng đoàn truyền giáo?

 

Bài thuyết trình thứ hai của kỳ thường huấn cho thấy giáo xứ trở thành cộng đoàn truyền giáo khi những thành viên trong giáo xứ ý thức rằng Đức Kitô thiết lập Giáo Hội để tiếp tục sứ mạng của Ngài. Được xây dựng trên nền tảng của các tông đồ, Giáo Hội tồn tại và phát triển khi những thành viên thi hành sứ mạng theo những canh tân mục vụ đề nghị bởi Bộ Giáo Sĩ trong huấn thị “Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ.”[20] Để làm rõ khẳng định trên, phần một của bài thuyết trình trích dẫn Thánh Kinh và Huấn Quyền liên quan đến Chúa Giêsu thiết lập Giáo Hội để tiếp tục sứ mạng của Ngài. Phần hai cho thấy phần lớn Dân Chúa trong nhiều giáo xứ chưa tham gia sứ mạng truyền giáo vì họ chưa hoàn toàn ý thức ơn gọi Kitô hữu của mình. Sử dụng huấn thị “Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ,” phần ba đề nghị những canh tân mục vụ để xây dựng văn hóa hiệp hành giữa những thành viên trong giáo xứ.

 

I. Truyền Giáo như Sứ Mạng của Giáo Hội

 

Chúa Giêsu thiết lập Giáo Hội qua toàn bộ cuộc đời, cái chết, và sự phục sinh của Ngài.[21] Một cách cụ thể, Ngài chọn và gọi nhóm mười hai môn đệ để họ ở với Ngài và học từ Ngài. Ngài giúp các ông hiểu về mầu nhiệm Nước Thiên Chúa. Ngài sai các ông lên đường truyền giáo (Maccô 3:13; cf. Mathêô 10:1-42). Ngài thiết lập Bí Tích Thánh Thể như dấu chỉ hữu hình sự hiện diện của Ngài với các môn đệ. Ngài rửa chân cho họ để nêu gương về sự phục vụ trong Giáo Hội (Gioan 13: 1-15). Trước khi về cùng Cha, Chúa Giêsu nói với các môn đệ về sứ mạng truyền giáo và mời gọi họ trở thành những chứng nhân Nước Trời: Anh em “phải nhân danh Người mà rao giảng cho muôn dân, bắt đầu từ Giêrusalem, kêu gọi họ sám hối để được ơn tha tội. Chính anh em là những chứng nhân về những điều này” (Luca 24: 46-48).

 

Công đồng Vatican II tiếp nối lời mời gọi truyền giáo của Chúa Giêsu khi các giám mục của công đồng khẳng định bản chất của Giáo Hội là truyền giáo: “Giáo Hội lữ hành là truyền giáo trong chính bản chất của Giáo Hội, vì Giáo Hội đến từ sứ mạng của Chúa Con và Chúa Thánh Thần như nguồn sống của Giáo Hội, theo ý định của Chúa Cha” (Ad Gentes 2).[22] Nói cách khác, Giáo Hội được thiết lập bởi Chúa Giêsu để tiếp nối sứ mạng của Ngài dưới sự hướng dẫn của Thánh Thần. Sứ mạng ấy được thể hiện qua nhiều sứ vụ khác nhau tùy thuộc vào những bối cảnh cụ thể như loan báo Tin Mừng cho các dân tộc, làm chứng cho niềm tin vào Chúa Giêsu, xây dựng giáo xứ nơi những người chưa tin vào Đức Kitô … Nguồn gốc của sứ mạng Giáo Hội đến từ ý định của Chúa Cha, “Đấng mong mọi người được cứu độ và nhận biết chân lý, vì chỉ có một Chúa, Đấng trung gian giữa Thiên Chúa và nhân loại, Đấng trở thành giá chuộc cho muôn người (1 Timothy 2:45)” (Ad Gentes 7).

Sau khi công đồng Vatican II kết thúc vào ngày 8 tháng 12 năm 1965, các giáo hoàng như Phaolô VI, Gioan Phaolô II, Biển Đức XVI và Phanxicô đã tiếp nhận (reception) huấn quyền của công đồng khi các ngài mời gọi mọi thành viên trong Giáo Hội loan báo tin mừng.[23] Nói theo ngôn ngữ của Đức Phaolô VI trong tông huấn Loan Báo Tin Mừng, Evangelii Nuntiandi, “Giáo Hội là một nhà truyền giáo và Giáo Hội khởi đầu bằng cách được truyền giáo.”[24] Cùng quan điểm với Đức Phaolô VI, Đức Phanxicô khẳng định như sau trong tông huấn Niềm Vui Tin Mừng,Evangelii Gaudium: “Giáo Hội … là cộng đoàn của những môn đệ truyền giáo, những người đã khởi đầu, những người tham gia vào các sứ vụ và hỗ trợ nhau, những người sinh hoa trái và hạnh phúc với những hoa trái của chính mình.”[25]

 

Giáo Hội, theo Hiến Chế Tín Lý Lumen Gentium của công đồng Vatican II, là một mầu nhiệm, là Thân Thể Đức Kitô, là Bí Tích, và là Dân Mới của Thiên Chúa (Lumen Gentium 1, 7, 13).[26] Những thành viên của Giáo Hội bao gồm không chỉ các giám mục, linh mục và tu sĩ nhưng còn các giáo dân. Vì vậy, vai trò truyền giáo mà Chúa Giêsu mời gọi Giáo Hội qua Thánh Kinh, Vatican II và huấn quyền của các giáo hoàng từ Phaolô VI cho đến Phanxicô không chỉ dành riêng cho các tu sĩ và giáo sĩ, nhưng còn cho mọi giáo dân khi họ đón nhận bí tích rửa tội, thêm sức, và thánh thể để tiếp tục sứ mạng của Đức Kitô như lời Ngài truyền dạy các tông đồ tại Galilê: “Anh em hãy đi và làm cho muôn dân trở thành môn đệ, làm phép rửa cho họ nhân danh Cha, Con và Thánh Thần, dạy bảo họ tuân giữ những điều Thầy đã truyền cho anh em, và đây Thầy ở cùng anh em mọi ngày cho đến tận thế” (Mathêô 28: 19-20).

 

Những phân tích trên cho thấy rằng theo Thánh Kinh và Huấn Quyền Giáo Hội từ Vatican II cho đến Đức Phanxicô, sứ mạng của Giáo Hội là truyền giáo. Nói cách khác, loan báo Tin Mừng là lý do Chúa Giêsu thiết lập Giáo Hội. Nhưng Giáo Hội đã loan báo Tin Mừng như thế nào ở các giáo xứ và giáo phận của Việt Nam? Phải chăng mọi thành phần trong Dân Chúa đều đã ý thức về truyền giáo như lệnh truyền của Chúa?

 

II. Làm Cho Muôn Dân Trở Thành Môn Đệ của Chúa

 

Lệnh truyền của Chúa Giêsu với các tông đồ trong Tin Mừng Matthêô 28: 19-20 bao gồm bốn động từ: (1) hãy đi, (2) làm cho muôn dân trở thành môn đệ, (3) rửa tội muôn dân và (4) giảng dạy họ. Theo các học giả Kinh Thánh Tân Ước, “làm cho muôn dân trở thành môn đệ” là động từ chính yếu và là trung tâm của bốn động từ trong lệnh truyền của Chúa Giêsu đối với các môn đệ. Nói cách khác, ba động từ còn lại bổ sung ý nghĩa cho động từ chính yếu và chỉ có thể được hiểu trong tương quan với động từ chính yếu này. Như thế, điều mà Chúa Giêsu truyền dạy Giáo Hội trước khi Ngài trở về cùng Cha là “làm cho muôn dân trở thành môn đệ,” rửa tội cho họ, và giảng dạy họ những điều mà Giáo Hội đón nhận từ cuộc đời, cái chết, và sự phục sinh của Chúa.

 

Trong ngôn ngữ Hy Lạp của Kinh Thánh Tân Ước, “môn đệ” nghĩa là người học trò. Người học trò của Chúa Giêsu là người yêu mến Ngài, bước theo Ngài, và dấn thân vào tiến trình học tập với Ngài. Hiểu như thế về ý nghĩa của từ “môn đệ,” chúng ta nhận ra rằng sứ vụ truyền giáo mà Chúa Giêsu mời gọi chưa thể hoàn thành trong nhiều giáo xứ của Giáo Hội tại Việt Nam.

 

Khi nói chuyện với các linh mục Dòng Tên nhận trách nhiệm mục vụ giáo xứ, các ngài thừa nhận rằng những người biết Chúa, kinh nghiệm sự hiện diện của Ngài, lắng nghe lời Ngài, và tham dự thánh lễ hàng ngày trong cộng đoàn giáo xứ mà các cha đang phục vụ tại Hiển Linh – Thủ Đức, Thiên Thần – Quận II, Hòa Minh – Đà Nẵng, và Ngọc Mạch – Hà Nội, chiếm khoảng 10% đến 15% tổng số những thành viên trong giáo xứ. Nếu 85% đến 90% những thành viên trong một giáo xứ, những người đã được rửa tội và được mời gọi trở nên môn đệ của Chúa để loan báo Tin Mừng, chưa thực sự biết Chúa Giêsu cách thiết thân và yêu mến Ngài như một môn đệ, làm thế nào giáo xứ trở thành cộng đoàn truyền giáo?

 

Để giáo xứ trở thành cộng đoàn loan báo tin mừng, phần kế tiếp của bài thuyết trình sử dụng huấn thị về “Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ” của Bộ Giáo Sĩ.[27] Huấn thị này đề nghị những canh tân mục vụ trong giáo xứ với mục đích khuyến khích sự hiệp hành giữa những thành viên để loan báo tin mừng như sứ vụ chính yếu của Giáo Hội.

 

III. Canh Tân Mục Vụ trong Giáo Xứ để Hiệp Hành Loan Báo Tin Mừng

 

Huấn thị về “Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ” được ban hành bởi Đức Hồng Y Beniamino Stella, tổng trưởng của Bộ Giáo Sĩ, tại Rôma vào ngày 29 tháng 6 năm 2020, lễ trọng kính thánh Phêrô và Phaolô. Đức Cha Luy Nguyễn Anh Tuấn chuyển ngữ Huấn Thị, và sau đó, đăng nó trên website của Hội Đồng Giám Mục Việt Nam vào ngày 9 tháng 9, 2022. Nội dung của huấn thị bao gồm 11 chương bàn về những chủ đề như giáo xứ trong hoàn cảnh hiện nay, truyền giáo như kim chỉ nam để canh tân mục vụ giáo xứ, các thừa tác vụ trong giáo xứ … Huấn thị trình bày ba ý tưởng sau đây giúp canh tân mục vụ giáo xứ và xây dựng văn hóa hiệp hành trong sứ vụ loan báo tin mừng: (1) ý thức về giá trị của giáo xứ để truyền giáo trong bối cảnh hiện nay; (2) thay đổi não trạng của giáo sĩ; và (3) hình thành tổ chức đồng trách nhiệm trong giáo xứ.

 

1.     Ý Thức về Giá Trị của Giáo Xứ để Truyền Giáo trong Bối Cảnh Hiện Nay

 

Cùng một định hướng như huấn quyền của Vatican II và các giáo hoàng như Phaolô VI và Phanxicô, huấn thị nhấn mạnh đến truyền giáo như bản chất của Giáo Hội. Để thực hiện công cuộc truyền giáo trong hoàn cảnh hiện nay, những thành viên trong giáo xứ cần ý thức về vai trò và giá trị không thể thay thế của giáo xứ. Huấn thị định nghĩa giáo xứ như “một ngôi nhà ở giữa các ngôi nhà và là lời giải đáp cụ thể mầu nhiệm Nhập Thể của Đức Giêsu, Đấng đang sống và hoạt động giữa cộng đoàn.”[28] Giáo xứ đóng vai trò như “nơi thờ phượng, một dấu chỉ của việc Chúa Phục Sinh luôn hiện diện giữa Dân Người.”[29] Nói cách khác, giáo xứ là một không gian cụ thể mà nơi đó, Dân Chúa quy tụ xung quanh Đấng Phục Sinh hiện diện qua các linh mục để được nuôi dưởng bởi lời và mình máu của Ngài; nhờ đó, họ biết Chúa hơn mỗi ngày, trở thành môn đệ được sai đi loan báo tin mừng. Hiểu như thế về vai trò của giáo xứ, chúng ta nhận ra giá trị không thể thay thế của giáo xứ trong công cuộc truyền giáo.

 

Khi xác định truyền giáo như kim chỉ nam cho canh tân mục vụ trong giáo xứ, huấn thị nhấn mạnh rằng giáo xứ “không chỉ là một không gian địa lý [như đã đề cập ở trên], mà còn là bối cảnh nơi đời sống con người được thể hiện qua các mối quan hệ, qua việc phục vụ lẫn nhau, và qua truyền thống lâu đời. Chính trong ‘lãnh thỗ hiện sinh’ này mà Hội Thánh đang phải đối diện với những thách đố đang diễn ra trong lòng cộng đoàn.”[30] Những thách đố với giáo xứ hôm nay, theo Bộ Giáo Sĩ, đến từ những thay đổi văn hóa trong thế giới và những mối quan hệ biến chuyển theo lãnh thổ. Một cách cụ thể, Bộ Giáo Sĩ đề cập đến “văn hóa kỹ thuật số ảnh hướng đến các thế hệ trẻ,” “chủ nghĩa toàn cầu hóa,” “chủ nghĩa cá nhân,” và “sự thiếu ràng buộc giữa các cá nhân trong một thế giới ảo” như những dấu chỉ thời đại thách đố đời sống và sứ vụ của giáo xứ hiểu theo nghĩa truyền thống.[31]

 

Đối diện với những thách đố để truyền giáo trong bối cảnh hiện nay, Bộ Giáo Sĩ đề nghị cải tổ cơ cấu trong Giáo Hội khởi đầu với “sự thay đổi não trạng và đổi mới tâm hồn, nhất là những người được trao phó trọng trách lãnh đạo mục vụ. Để trung thành với mệnh lệnh của Chúa Kitô, các mục tử và đặc biệt các cha xứ là những ‘cộng sự viên đặc biệt của Giám Mục,’ phải biết rõ nhu cầu cấp bách cải cách các hoạt động mục vụ theo hướng truyền giáo.”[32] Đây là một chủ đề thú vị khi Bộ Giáo Sĩ và Đức Phanxicô, như trình bày ở bài thuyết trình đầu tiên, cùng nhấn mạnh đến “chủ nghĩa giáo sĩ” (clericalism) và sự cần thiết phải thay đổi não trạng của giáo sĩ để xây dựng “văn hóa hiệp hành” trong đời sống và sứ vụ của Hội Thánh.

 

2.     Thay Đổi Não Trạng của Giáo Sĩ

 

Như đã đề cập đến trong bài thuyết trình đầu tiên, Giáo Hội hiệp hành theo Đức Phanxicô là Giáo Hội của sự lắng nghe, một sự lắng nghe lẫn nhau, mà qua đó, mọi người đều có điều gì đó để học từ Thánh Thần, Đấng đang nói qua những thành viên của Giáo Hội.[33] Để những thành viên trong giáo xứ có thể lắng nghe nhau và cùng tham gia vào sứ vụ của Đức Kitô, Bộ Giáo Sĩ chỉ ra rằng “cần phải vượt qua, không những quan niệm giáo xứ tự quy chiếu về mình mà còn quan niệm ‘giáo sĩ hóa việc mục vụ.’”[34] Quan niệm “giáo sĩ hóa việc mục vụ” đặt giáo sĩ làm trung tâm của sứ vụ truyền giáo đến độ lãng quên huấn quyền của Vatican II thể hiện qua bản văn của Bộ Giáo Sĩ khi khẳng định rằng “chính toàn thể cộng đoàn [Dân Thiên Chúa] là chủ thể chịu trách nhiệm về việc truyền giáo, vì Hội Thánh không chỉ là hàng giáo phẩm, mà là toàn thể Dân Thiên Chúa.”[35]

 

Vì Hội Thánh là toàn thể Dân Thiên Chúa và giáo sĩ chỉ là một phần trong Dân Thánh, nên “mỗi khi, trong tư cách là Hội Thánh, là mục tử, là người tận hiến, mà chúng ta quên mất điều xác tín này thì chúng ta đã lầm đường lạc lối.”[36] Nói cách khác, mục tử cần lắng nghe, tôn trọng, và khuyến khích những thành phần khác nhau trong giáo xứ tham gia vào các sứ vụ. Với sự cộng tác của những thành viên của Hội Đồng Mục Vụ Giáo Xứ và Hội Đồng Tài Chánh, linh mục quản xứ “phải khôn ngoan thực hành nghệ thuật phân định để giúp cho đời sống giáo xứ được phát triển và trưởng thành, khi tôn trọng các ơn gọi và thừa tác vụ khác nhau.”[37]

 

Thêm vào đó, linh mục quản xứ cần hướng dẫn các thành viên trong giáo xứ nhận ra trách nhiệm làm chứng cho Đức Kitô trong đời sống của họ. Huấn thị viết như sau về trách nhiệm của mục tử: “Người mục tử, khi quảng đại phục vụ đoàn chiên, cũng phải dạy dỗ các tín hữu sao cho mỗi thành viên trong cộng đoàn cảm thấy mình có trách nhiệm và trực tiếp tham gia để đáp ứng các nhu cầu của Hội Thánh, bằng nhiều hình thức trợ giúp khác nhau trong tình liên đới, mà giáo xứ cần để chu toàn bổn phận mục vụ một cách tự do và hiệu quả.”[38]

 

Theo Bộ Giáo Sĩ, ngoài việc thay đổi não trạng “giáo sĩ hóa việc mục vụ” để canh tân mục vụ giáo xứ và loan báo tin mừng, Giáo Hội địa phương cần canh tân cơ cấu qua việc sử dụng các tổ chức đồng trách nhiệm như Hội Đồng Kinh Tế và Hội Đồng Mục Vụ giáo xứ. Những hội đồng này góp phần vào tiến trình xây dựng văn hóa hiệp hành khi thành viên trong giáo xứ cùng nhau loan báo tin mừng của Đức Kitô.

 

3.     Hình Thành Các Tổ Chức Đồng Trách Nhiệm

trong Giáo Xứ

 

Cùng quan điểm với Ủy Ban Thần Học Quốc Tế, Bộ Giáo Sĩ khuyến khích thiết lập và duy trì Hội Đồng Kinh Tế và Hội Đồng Mục Vụ trong giáo xứ để xây dựng văn hóa hiệp hành. Điểm đặc thù của huấn thị về Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ so với bản văn của Ủy Ban Thần Học là những hướng dẫn chi tiết và cụ thể về sự vận hành của hai Hội Đồng này.

Như đã đề cập ở trên, vì Giáo Hội là Dân Thiên Chúa và các linh mục là một thành phần của Dân Thiên Chúa, các ngài cần sự cộng tác của giáo dân và tu sĩ trong việc quản trị tài sản và công cuộc loan báo tin mừng. Hội Đồng Kinh Tế được thiết lập “như một tổ chức tư vấn, do cha sở điều hành và có ít nhất ba người tín hữu khác; tối thiểu cần phải có ba người để Hội Đồng này được xem như là một ‘tập hợp’ nhân sự.”[39] Nhân sự của Hội Đồng Kinh Tế, theo Bộ Giáo Sĩ, không nhất thiết thuộc về chính giáo xứ. Những người này phải là những chuyên viên thuộc lãnh vực tài chính và luật pháp để có thể phục vụ cách hữu hiệu “trong việc phát triển, trong nội bộ cộng đoàn giáo xứ, nền văn hóa đồng trách nhiệm, sự minh bạch trong quản trị và phục vụ các nhu cầu của Hội Thánh.”[40]

 

Ngoài Hội Đồng Kinh Tế, huấn thị của Bộ Giáo Sĩ khẳng định tầm quan trọng của Hội Đồng Mục Vụ để xây dựng văn hóa hiệp hành trong Giáo Hội: “Các Hội Đồng Mục Vụ thật là cần thiết. Một Giám Mục không thể điều hành giáo phận mà không có các Hội Đồng Mục Vụ. Một linh mục chính xứ cũng không thể nào điều hành được nếu không có Hội Đồng Mục Vụ.”[41] Bộ Giáo Sĩ giải thích như sau trong huấn thị về sự cần thiết của Hội Đồng Mục Vụ để góp phần xây dựng văn hóa hiệp hành trong giáo xứ:

 

Hội Đồng Mục Vụ không thể chỉ là một cơ quan hành chánh, nhưng phải làm Dân Thiên Chúa nổi bật ở vị trí trung tâm và giúp thể hiện điều đó. Dân Chúa là chủ thể và là những người giữ vai trò tích cực trong sứ vụ Loan Báo Tin Mừng, bởi từng tín hữu thành viên đã đón nhận ơn của Chúa Thánh Thần trong Bí Tích Thánh Tẩy và Bí Tích Thêm Sức.[42]

 

Để thực sự hiện thực hóa “văn hóa hiệp hành” trong giáo xứ, “Hội Đồng Mục Vụ phải bao gồm những người thực sự đại diện cho cộng đoàn, mà Hội Đồng diễn tả qua tư cách các thành viên (linh mục, phó tế, tu sĩ và giáo dân). Điều này làm nên một môi trường đặc biệt trong đó người tín hữu có thể thực thi quyền lợi và bổn phận nói lên ý kiến riêng của mình với các mục tử về tài sản của cộng đoàn giáo xứ và truyền thông cho các tín hữu khác.”[43] Được như thế, giáo xứ trở thành một cộng đoàn truyền giáo khi các thành viên cùng nhau lắng nghe và phân định để biết những điều mà Thần Khí của Đức Kitô muốn nói với Hội Thánh.

 

Câu Hỏi Thảo Luận

 

1.     Chia sẻ kinh nghiệm của cha trong việc kết nối mọi thành phần Dân Chúa, chẳng hạn giữa thành viên của giáo xứ với các hội dòng cũng như giữa các ban ngành đoàn thể trong giáo xứ. Đâu là những khó khăn và cách thức để vượt qua những khó khăn này?

2.     Chia sẻ kinh nghiệm của cha khi giúp Hội Đồng Mục Vụ và Hội Đồng Tài Chính cộng tác với cha như những “cộng sự viên” đích thực, chứ không như những “người thợ” chỉ đâu đánh đó. Theo kinh nghiệm của cha, cần có những xác tín và những thái độ nào?

3.     Chia sẻ kinh nghiệm của cha trong việc làm cho mọi hoạt động mục vụ của giáo xứ hướng về truyền giáo, theo cả hai nghĩa “đến với muôn dân” (Ad Gentes) và “ở giữa muôn dân” (Inter Gentes).

 

 

 

 

Bài III: Từ Cải Tổ Giáo Triều Rôma Đến

Canh Tân Giáo Xứ Theo Tinh Thần Giáo Hội Hiệp Hành

 

Giuse Phạm Hồng Thái

 

Vào ngày 19.03.2022, Đức Thánh Cha Phanxicô đã công bố Tông hiến Praedicate Evangelium (Anh em hãy loan báo Tin Mừng) và có hiệu lực ngày 05.06.2022 nhằm cải tổ Giáo Triều Rôma (Curia Romana). Việc cải tổ này giúp Giáo Hội thể hiện dung mạo của một Giáo Hội hiệp hành: Hiệp Thông – Tham Gia – Sứ Vụ. Từ việc cải tổ Giáo Triều, chúng ta có thể học được những gì cho việc xây dựng một giáo xứ mang tính hiệp hành?

 

I. Tại Sao Phải Cải Tổ Giáo Triều Rôma?

 

1. Giáo Triều Rôma Là Gì?

 

Theo Giáo Luật 1983: “Giáo Triều Rôma thường được Đức Giáo Hoàng sử dụng để giải quyết những vấn đề của Giáo Hội phổ quát, hoàn thành nhiệm vụ của mình nhân danh và dưới quyền Đức Giáo Hoàng để mưu ích và phục vụ các Giáo Hội. Giáo Triều Rôma gồm có phủ Quốc Vụ Khanh hay Văn Phòng Thư Ký của Đức Giáo Hoàng, Hội Đồng Công Vụ Giáo Hội, các Bộ, các Tòa Án, và các cơ quan khác; cơ cấu và thẩm quyền của những tổ chức đó do luật riêng ấn định (GL, đ.360).

 

Theo Đức Thánh Cha Phanxicô: “Giáo Triều Rôma là cơ quan điều hành trung ương, được Đức Giáo Hoàng trao quyền quản lý thành quốc Vatican và phục vụ Giáo hội Công giáo hoàn vũ với Đức Giáo Hoàng, người kế vị Thánh Phêrô, và các giám mục, những người kế vị các tông đồ, theo những phương thức phù hợp với bản chất của mỗi người, hoàn thành chức năng của mình với tinh thần Phúc Âm, làm việc vì lợi ích và nhằm phục vụ sự hiệp thông, hiệp nhất và gây dựng Giáo hội hoàn vũ và đáp ứng các yêu cầu của thế giới mà Giáo Hội được kêu gọi để hoàn thành sứ mệnh của mình (Praedicate Evangelium 1).

 

Vào thứ bảy, 19.03.2022, lễ thánh Giuse, Đức Thánh Cha Phanxicô đã ban hành tông hiến Praedicate Evangelium (Anh Em hãy Loan Báo Tin Mừng) thay thế tông hiến Pastor Bonus do Đức Gioan Phaolô II đã ban hành và có hiệu lực vào Chúa Nhật lễ Chúa Thánh Thần hiện xuống, 05.06.2022. Tông hiến mới trình bày một Giáo Triều với 16 Bộ, 03 tòa án, và 06 cơ quan kinh tế. Với Tông hiến này, việc cải tổ Giáo Triều được xem là hoàn tất.

 

 

2. Mục Tiêu của Cuộc Cải Tổ Giáo Triều

 

Trong tông hiến Praedicate Evangelium, Đức Thánh Cha nói về mục đích của cuộc cải tổ: “Cuộc cải tổ không phải là một mục đích tự thân, nhưng là một phương tiện mang lại chứng tá Kitô hữu mạnh mẽ.”[44] Cuộc cải tổ không nhằm vào việc thay đổi mục đích của hoạt động Giáo Triều [như đã được thiết lập bởi Đức Phaolô VI trong tông huấn Regimini Ecclesiae Universae (1967) và Gioan Phaolô II trong tông huấn Pastor Bonus (1988)], nhưng là mang lại một sự năng động mới cho Giáo Triều Rôma [để phục vụ sứ vụ truyền giáo của Giáo Hội trong bối cảnh thế giới hôm nay].[45]

 

II. Sự Năng Động cho Giáo Triều Rôma

 

[Sự năng động mới] này được thấy chủ yếu trong các nguyên tắc mà chính văn kiện công bố, thậm chí trước khi nêu rõ các thẩm quyền của các Bộ. Có 11 nguyên tắc (principles and criteria) mà chúng ta có thể tóm tắt thành 3 trục:

 

- Phục vụ Đức Thánh Cha và sự hiệp thông của Giáo Hội, như Đức Gioan Phaolô II đã nói: “Giáo triều Rôma liên quan đến giáo hoàng.”

- Phục vụ thừa tác vụ mục vụ của các Giám Mục,

- Sự hiệp thông và cộng tác giữa tất cả mọi người và tất cả các thể chế tạo nên Giáo Triều Rôma.

 

Đó là tính liên tục của Giáo Hội “đi ra”

 

Từ đầu triều đại giáo hoàng của mình, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nói về sự cần thiết của một Giáo Hội “chuyển động”, một Giáo Hội “đi ra”. Đó không phải là một Giáo Hội hay Giáo Triều được xem như một cơ quan nhưng là một cộng đồng phải loan báo Tin Mừng, một sứ mạng mà Chúa Kitô đã giao phó cho tất cả Dân Thiên Chúa. Giáo Triều phải đặt mình trong một thái độ mục vụ, thái độ phục vụ các mục tử, đối thoại với họ, để giải quyết các vấn đề cụ thể mà mỗi người đang đương đầu.

 

Thúc đẩy các vùng truyền giáo

 

Theo các văn kiện của Công đồng Vatican II (1962 – 1965), việc loan báo Tin Mừng Chúa Giêsu Kitô cho toàn thế giới là “một phận vụ rất quan trọng và thánh thiện của Giáo Hội” (x. Sắc lệnh Ad Gentes, số 29). Đức Giáo Hoàng Phanxicô nhấn mạnh nhiệm vụ chính yếu này của Giáo Hội trong tông hiến Praedicate Evangelium, trong đó ngài cải tổ Giáo Triều, thiết lập Bộ Loan Báo Tin Mừng (x. đ.53), giao các hội giáo hoàng về truyền giáo (Pontifical Mission Societies) cho phân bộ đặc trách loan báo Tin Mừng cho các dân ngoại và các giáo phận mới (x. đ.67).

 

Nối kết việc cải tổ Giáo Triều với Công Đồng Vatican II

 

Ưu tiên rao giảng Tin Mừng. Làm thế nào để loan báo Tin Mừng trong một thời kỳ thay đổi mà cuối cùng chứng tỏ? Đó là thay đổi thời đại. Đó là hợp nhất thành một Bộ Loan Báo Tin Mừng (Dicastery for Evangelization) do Đức Giáo Hoàng lãnh đạo [kết hợp] giữa Bộ Loan Báo Tin Mừng và các Hội Đồng Giáo Hoàng về việc Tân Phúc Âm hóa (x. đ. 53-54).

 

Vai trò của giáo dân

 

Đức Thánh Cha đã nhắc lại: “Đức Giáo Hoàng, các Giám Mục và những người lãnh nhận chức thánh không phải là những người duy nhất loan báo Tin Mừng trong Giáo Hội ... Mỗi Kitô hữu với quyền năng của bí tích Thánh Tẩy, là một tông đồ truyền giáo trong chừng mực gặp gỡ tình yêu của Thiên Chúa nơi Đức Giêsu Kitô.”[46]Do đó, [Giáo Hội cần] sự tham gia của giáo dân nam và nữ trong vai trò quản trị và trách nhiệm. Nếu “bất cứ thành viên tín hữu nào” có thể chủ trì một bộ hay một cơ quan giáo triều “do năng quyền đặc thù, quyền cai trị và chức năng đặc thù của họ,”[47]đó là bởi vì mọi thể chế của Giáo triều đều hành động theo quyền lực được Đức Giáo hoàng giao phó cho họ.

 

Các Bộ được gọi là “dicasterium” và không còn gọi là “congregatio”. Giáo Triều Roma có 16 Bộ, 3 Tòa án, 6 cơ quan kinh tế. Các Bộ hay Dicasterium tương đương với “ministerium”, nghĩa là một cơ quan có chức năng, có cứu cánh. Các Hội Đồng (congregatio) cũng gọi là dicasterium.

 

III. Để Hướng Đến Giáo Hội Hiệp Hành, Cơ Cấu Phải Hiệp Hành

 

-        Xây dựng một Giáo Hội tham gia

 

Giáo Hội tham gia là sự tham gia của mọi thành phần dân Chúa trong Giáo Hội vào các hoạt động của Chúa Kitô. Mọi tín hữu trong Giáo Hội luôn được mời gọi hưởng ứng tích cực vào sự tham gia này. Giáo Hội là một cộng đoàn các Kitô hữu. Cộng đoàn này có một thân thể với Chúa Kitô là Đầu và mọi người là chi thể. Mỗi chi thể đều dự phần vào sứ mạng của Dân Chúa trong Giáo Hội cũng như trong thế giới, một cộng đoàn bình đẳng và đồng trách nhiệm. Cộng đoàn này luôn được mời gọi hãy sống với Chúa Kitô. Đó là sống thánh thiện, chia sẻ sứ vụ và hiệp thông với nhau. Sự hiệp thông của Giáo Hội là nét căn bản nhất cho mọi hoạt động tham gia của Giáo Hội.

 

-        Một cơ cấu phải có sự hiệp thông của nhiều người

 

Theo quản trị học, sự quản trị có thể đặt nền tảng trên ba (3) cột mốc này: con người – công việc – con người và công việc. Việc cải tổ Giáo Triều đặt nặng cột mốc con người và công việc. Theo Đức Thánh Cha Phanxicô, tính hiệp hành phải được cổ vũ trong mỗi Bộ. Cải cách Giáo triều phải có sự đóng góp của con người (giáo sĩ, tu sĩ và giáo dân).[48]Khi ngài nói về sự hiệp thông ở trong các Bộ, sự hiệp thông vốn phải là một dấu hiệu của sự hiệp thông trong Giáo Hội, một Giáo Hội vốn là dấu chỉ và bí tích của những gì Thiên Chúa muốn thực hiện với nhân loại. Đó chính là nền tảng của hiệp hành.

 

IV. Từ Cải Tổ Giáo Triều Đến Cải Tổ Giáo Xứ

 

1. Tạo điều kiện cho giáo dân quản trị giáo xứ

 

Trong việc cải tổ Giáo Triều, Đức Thánh Cha chấm dứt tình trạng toàn quyền của giáo sĩ trong ban điều hành các thể chế Tòa Thánh. Theo Đức Thánh Cha, quyền lực quản trị trong Giáo Hội không đến từ trật tự bí tích mà đến từ qui định của giáo luật. Vì vậy, bất cứ ai thực thi quyền lực trong Giáo Triều sẽ làm trong tư cách là đại diện của Đức Giáo Hoàng. Việc cải tổ Giáo triều cũng thiết lập “kỹ năng” (qualifications & expertise) như một tiêu chuẩn để chỉ định, nhưng trước hết phải khởi đi từ chính sứ vụ hơn là kỹ năng của người này người kia.[49]Và một số Bộ hay một số chức vụ, chức thánh vẫn cần thiết như Bộ trưởng Bộ giáo lý đức tin hay linh mục coi sóc giáo xứ.

 

[Cùng một thể thức như canh tân Giáo Triều], cha xứ cần lập Hội Đồng Mục Vụ Giáo Xứ (HĐMVGX) và các ban ngành đoàn thể. Mỗi cha xứ sẽ vạch ra những đường hướng sống đạo, những mục tiêu cần vươn tới, những công việc cần thực hiện dựa theo những cuộc họp với HĐMVGX và các ban ngành đoàn thể. Sau đó, cha xứ dành cho HĐMVGX vạch ra kế hoạch thực hiện. Cha xứ chỉ giám sát, hướng dẫn hay giải quyết những phát sinh mà thôi, không can thiệp sâu vào những hoạt động đó. Ngoài ra, cha xứ còn tạo những cơ hội qua việc tổ chức các loại hình hoạt động tông đồ hay phụng tự để giáo dân tham gia vào.

 

Ba hình thức hoạt động tông đồ trong giáo xứ [của một linh mục] là quản trị, phụng vụ, và giáo lý [giảng dạy]. Ngoài những trách vụ mà giáo luật và mục vụ dành cho mục tử, các cha xứ cần tạo điều kiện cho giáo dân tham gia hoạch định và thực hiện. Ngoài ra, cha xứ cần nâng đỡ và tạo những điều kiện thuân lợi để giáo dân cống hiến hết những năng lực của mình. Một phương châm đáng nhớ: “Hãy cho giáo dân những nguyên liệu và vật tư để họ có thể gia công tốt.”

 

Phải tránh chủ nghĩa “giáo sĩ trị”. Linh mục theo chủ nghĩa giáo sĩ trị là người luôn qui về mình: thành phần ưu tuyển, là người thuộc giai cấp trên, là người chuyên quyền, độc đoán quyết định. [Theo Đức Phanxicô], linh mục theo giáo sĩ trị là người coi thường giáo dân, muốn điều khiển giáo dân nhưng dửng dưng trước sự đau khổ của họ. Linh mục theo chủ nghĩa giáo sĩ trị là người coi mình có tất cả những câu trả lời cho mọi vấn đề nên không biết lắng nghe, không biết gặp gỡ giáo dân, không cho giáo dân tham gia, có chăng thì chỉ là sai vặt giáo dân. Linh mục theo giáo sĩ trị coi chức vụ là quyền lực để ra lệnh, để điều khiển chứ không chấp nhận sự tham gia. Đức Thánh Cha Phanxicô định nghĩa : “Chủ nghĩa giáo sĩ trị phát xuất từ cái nhìn đặc quyền và ưu tuyển về ơn gọi, theo đó chức vụ được nhận lãnh bị xem như là một quyền lực để hành sử hơn là một ân huệ nhưng không và quảng đại để phục vụ và trao ban. Chủ nghĩa giáo sĩ trị khiến chúng ta tin rằng chúng ta thuộc về một tầng lớp cao cấp, có tất cả các câu trả lời cho mọi vấn đề và không còn cần phải lắng nghe hoặc học hỏi bất cứ điều gì. Chủ nghĩa giáo sĩ trị là một sự sa đọa của hàng giáo sĩ.”

 

2. Mọi hoạt động phải mang tính loan báo Tin Mừng

 

Trong tông hiến Praedicate Evangelium, Đức Thánh Cha Phanxicô dành ưu tiên cho việc Loan Báo Tin Mừng [của Giáo Hội]. Ngài đặt Bộ Loan Báo Tin Mừng lên hàng đầu và là trung tâm, với các phân bộ, với việc hiệp nhất các Hội Giáo Hoàng về truyền giáo, với việc nhận làm Bộ Trưởng cho Bộ này.[50]Việc cải tổ Giáo Triều đã được chuẩn bị từ đầu triều đại giáo hoàng với tông hiến Evangelii Gaudium – Niềm vui Tin Mừng.[51]Việc cải tổ Giáo Triều nhằm tạo ra một sự đột phá về Loan báo Tin Mừng. Nó nhắc nhở cứu cánh của Giáo Hội, định hướng của Giáo Hội. Nó ghi khắc sứ mạng của Giáo Hội trong sự ủy thác của Chúa Kitô: “Anh em hãy đi rao giảng Tin Mừng cho muôn dân” (x. Mc 16, 15).[52]

 

[Cùng một đường hướng như tông hiến Praedicate Evangelium], khi chăm lo cho một xứ đạo, cha xứ phải coi mình như một người cha nhân hậu, có một tâm hồn độ lượng, một quan điểm nhân văn, lấy dân làm gốc, hiền lành khiêm nhường, thân thiện gần gũi, thương yêu tất cả mọi người không trừ ai, dù đó là người cá biệt, khô khan nguội lạnh, thậm chí những người đối lập, đối đầu, đối kháng, đối nghịch với cha xứ. Yếu tố đầu tiên để tạo một giáo xứ tham gia, một tập thể loan báo Tin Mừng không phải là những chương trình hay định hướng to lớn, những thành công hiển hách nhưng là con người của vị mục tử. Một mục tử biết yêu thương là một mục tử sẽ làm cho tình yêu lan tỏa. Bên cạnh đó, cha xứ phải cổ võ và định hướng mọi hoạt động mục vụ theo hướng loan báo Tin Mừng để giới thiệu Đức Giêsu, Tin Mừng, Giáo Hội, các giá trị tôn giáo căn bản như sự thật, công bằng, tình yêu và tự do.

 

3. Xây dựng một giáo xứ đầy yêu thương

 

[Theo Đức Phanxicô], việc cải tổ Giáo Triều Rôma phải quan tâm đến con người. Vì thế, một điểm đáng chú ý là Sở Từ Thiện của Đức Giáo Hoàng được nâng lên thành Bộ Phục Vụ Bác Ái (Dicastery for the Service of Charity), không còn là “người lo việc bác ái của Đức Thánh Cha” (Office of the Papal Almoner), nhưng là một cơ quan trung ương của Tòa Thánh: “Bộ này sẽ thi hành sứ vụ ở mọi nơi trên thế giới để nhân danh Đức Thánh Cha giúp đỡ những người nghèo, người yếu thế, người bị loại trừ.”[53]Trong cuộc cải tổ này, ba Bộ đứng hàng đầu: Bộ Loan Báo Tin Mừng, Bộ Giáo Lý Đức Tin (Dicastery for the Doctrine of the Faith), Bộ Phục Vụ Bác Ái.

 

[Cùng một cách thức như cải tổ Giáo Triều], trong một giáo xứ, cha xứ phải là người cổ võ việc bác ái không mệt mỏi cho những người nghèo. Cha xứ phải biết đau xót vì còn nhiều người nghèo, những người không biết đọc biết viết, không biết phân biệt phải trái, không biết Tin Mừng hay lẽ đạo, … Ngoài những hoạt động bác ái của giáo xứ, cha xứ cần khuyến khích Hội Đồng Mục Vụ, các ban ngành đoàn thể tích cực làm việc bác ái. Là mục tử, linh mục phải biết mùi chiên, thăm viếng giáo dân, ban các bí tích cho các bệnh nhân hàng tháng, giúp đỡ những dụng cụ lao động, xây sửa nhà đơn giản, mở quĩ khuyến học giúp học sinh, sinh viên nghèo hiếu học, mở lớp tình thương về kiến thức hay nghề nghiệp nếu có điều kiện, quĩ trợ giúp người khuyết tật, người tàn phế, giúp tư vấn đời sống. Cha xứ cần xác định làm bác ái chứ không làm từ thiện. Làm từ thiện là qui về mình hay đoàn thể của mình. Còn làm bác ái là nhằm làm thăng tiến con người, tôn trọng nhân quyền và phẩm giá con người tức là qui tha nhân.

 

[Nói tóm lại], việc cải tổ Giáo Triều Rôma của Đức Phanxicô nhằm thay đổi hoạt động của Giáo Hội theo những thay đổi của thời đại, đồng thời cũng làm thay đổi thời đại. Đó là một Giáo Hội hiệp hành. Nó cũng phải là định hướng cho mọi hoạt động của giáo xứ theo hướng hiệp hành.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Câu Hỏi Thảo Luận

 

1. Đức Giáo Hoàng Phanxicô ban hành tông hiến Praedicate Evangelium để cải tổ Giáo Triều Rôma nhằm loan báo Tin Mừng một cách hữu hiệu hơn. Cơ quan hay bộ phận nào trong giáo xứ của cha cần cải tổ để củng cố hiệp thông và thúc đẩy truyền giáo?

 

2. Một trong những điểm nổi bật của việc Cải Tổ Giáo Triều là tạo điều kiện cho giáo dân tham gia ngay trong vai trò quản trị và đảm nhận trách nhiệm của họ. Theo cha, có thể vận dụng điều này cho giáo xứ? Nếu không, thì tại sao? Nếu có, thì vận dụng thế nào?

 

3. Một trong những điểm nổi bật khác của việc Cải Tổ Giáo Triều là ưu tiên cho việc Loan Báo Tin Mừng và Phục Vụ Bác Ái. Cha đã làm những gì để ưu tiên cho hai lĩnh vực này trong giáo xứ?

 

 

 

 

 

 

 

PHỤ TRƯƠNG

 

HUẤN THỊ BỘ GIÁO SĨ

 

Cải Tổ Mục Vụ Cộng Đoàn Giáo Xứ

Phục Vụ Sứ Vụ Loan Báo Tin Mừng của Hội Thánh

 

Dẫn nhập

 

1.  Suy tư Giáo hội học của Công đồng Vaticanô II, cùng với những chuyển biến xã hội và văn hóa trong những thập niên vừa qua, dẫn đến quyết định cho các Hội Thánh địa phương phải tổ chức lại việc ủy thác chăm sóc mục vụ tại cộng đoàn giáo xứ. Điều này có thể phát sinh những kinh nghiệm mới, nhờ việc đề cao chiều kích hiệp thông và, dưới sự hướng dẫn của các mục tử, thực hiện sự kết hợp hài hòa các đặc sủng và ơn gọi nhằm phục vụ công cuộc Loan báo Tin Mừng, đáp ứng tốt hơn những đòi hỏi của việc Phúc-âm-hóa ngày nay.

Đức Giáo hoàng Phanxicô, khởi đầu sứ vụ Phêrô, đã nhắc đến tầm quan trọng của “tinh thần sáng tạo”, nghĩa là “tìm kiếm những cách thức mới”, tức là “tìm cách thức tốt nhất để Loan báo Tin Mừng”; về điều này, Đức Thánh Cha kết luận rằng: “Hội Thánh, và cả Bộ Giáo Luật, đều cung cấp cho chúng ta rất nhiều khả năng, nhiều tự do để tìm thực hiện những điều ấy.”[54]

---