1. Đời sống trong các cộng đoàn tu trì trước Vatican II:

Trước Vatican II cộng đoàn được điều hành theo kiểu kim tự tháp. Các bề trên được coi là đại diện của Thiên Chúa, nhờ họ ý của Thiên Chúa đến được với cá nhân tu sĩ. Họ luôn ở trên chóp, họ phải biết hết mọi sự - từ bàn thờ tới nhà bếp. Vâng lời họ thì cũng là vâng lời Thiên Chúa. Nhiệm vụ của bề trên là cung cấp cho các tu sĩ những nhu cầu vật chất và tinh thần và đáp lại, tu sĩ phải tôn trọng, yêu thương và vâng lời họ. Vâng lời là một thứ công nghiệp, vì vâng lời trọng hơn của lễ. Vì thế, các tu sĩ bao giờ cũng xin phép bề trên về mọi sự. Một số cộng đoàn lại còn có thói quen xin phép hằng ngày, hằng tuần và hằng tháng, như xin phép uống nước, thay quần áo…

Trong hệ thống này, các bề trên mang lấy hết mọi trách nhiệm và chỉ giao một số rất ít cho các thành viên khác trong cộng đoàn. Lý do là để tu sĩ được an tâm, không bị phiền nhiễu. Nhưng theo hệ thống ấy, nhiều người đã lớn lên với rất ít hoặc vô trách nhiệm và thiếu trưởng thành. Thường các thành viên không biết những gì đang xảy ra trong cộng đoàn. Đôi khi, họ chỉ biết được nhờ những người ở bên ngoài cộng đoàn. Có rất ít hoặc không có đối thoại, không chia sẻ trách nhiệm, mà chỉ có phân chia công việc; lại càng không có kinh nghiệm phát triển các tài năng của họ, và không có cơ hội để phát huy sáng kiến. Kết quả là, trong cộng đoàn không có được các vị lãnh đạo. Nên bề trên ấy làm hết nhiệm kỳ này tới nhiệm kỳ khác. Vì thế mà chẳng có cải tổ gì, chẳng có thay đổi gì trong nếp sống cộng đoàn.[1]

2. Đời sống trong các cộng đoàn tu trì sau Vatican II:

Sau Vatican II, hệ thống hình tròn được giới thiệu và đưa vào trong lối sống cộng đoàn. Trong hệ thống này, bề trên không chỉ là đại diện của Thiên Chúa mà hơn thế nữa còn là các vị lãnh đạo, những người làm cho cộng đoàn sinh động nhờ đối thoại, chia sẻ trách nhiệm và ra quyết định trong thẩm quyền của họ. Mỗi thành viên trong cộng đoàn cùng nhau tìm kiếm ý Thiên Chúa nhờ việc suy nghĩ trong tinh thần cầu nguyện, đối thoại và quyết định. Ở đây, ta nhấn mạnh đến trách nhiệm bản thân và sự hợp nhất trong đa dạng.

Cộng đoàn phải được sống động nhờ tin vào Thiên Chúa, nhờ tình yêu đối với Đức Kitô và nhờ sự hiện diện của Chúa Thánh Thần. Cộng đoàn thúc đẩy các tu sĩ sống kinh nghiệm của các mối phúc của “sự hiệp thông” và “phục vụ” trong một cộng đoàn đặc biệt nào đó với lối sống và đặc sủng của cộng đoàn đó. Lối sống này chỉ có ý nghĩa đối với những ai được Thiên Chúa kêu gọi.[2]

3. Vâng phục bề trên hợp pháp.

Khi người ta nói rằng họ chỉ vâng lời vị bề trên nào đó có thể hoàn toàn tin tưởng, tức là họ đang tìm kiếm một người cha lý tưởng. Đòi hỏi này loại bỏ khả năng chấp nhận người lãnh đạo được bầu với nhiệm kỳ, cũng như việc chia sẻ trách nhiệm đích thực nào đó. Chúng ta phải học biết cách vâng phục vị lãnh đạo đã được chỉ định hay được bầu theo hiến pháp, kể cả những người chúng ta không có chút thiện cảm nào. Khi nào chúng ta có thể cảm nhận được điều này, thì đó là dấu hiệu tốt. Mong đợi như thế là không thực tế. Nếu vâng phục lại đòi điều kiện tin tưởng theo cảm tính như thế thì sẽ dẫn đến tình trạng hỗn loạn và cộng đoàn có thể chết.

Không buộc phải tin tưởng hoàn toàn vào những cá nhân lãnh đạo, nhưng chúng ta nên tin tưởng vào những người đã bầu chọn vị lãnh đạo này và vào hiến pháp, tin tưởng vào cơ cấu, vào sự đối thoại và nhất là vào Thiên Chúa – Đấng luôn quan phòng cộng đoàn. Người biết cách sử dụng ngay cả những người có vẻ thiếu năng lực. Ngài biết phải ban cho họ những ân sủng nào đó để họ chu toàn nhiệm vụ mà không phạm quá nhiều sai lầm. Chúng ta phải tin tưởng rằng những vị lãnh đạo sẽ được ban cho những ơn cần thiết.[3]

4. Quyền bính trong cộng đoàn.

Vị hữu trách cộng đoàn là người nhận lãnh sứ mạng được ủy thác do cộng đoàn bỏ phiếu hay do bề trên chỉ định. Vì thế, vị ấy chịu trách nhiệm với người đã ủy thác. Tuy nhiên, vị ấy cũng nhận lãnh sứ mạng này từ Thiên Chúa. Chúng ta không thể đặt trách nhiệm lên vai người khác mà không giúp đỡ họ, vì như thánh Phaolô nói rằng:

Mỗi người phải phục tùng quyền bính, vì tất cả mọi quyền bính đều đến từ Thiên Chúa. Như vậy, ai chống đối quyền bính là chống đối Thiên Chúa, và hành động như vậy sẽ chuốc án phạt (Rm 13,1-2)

Bất cứ ai lãnh nhận quyền bính từ Thiên Chúa, thì phải chịu trách nhiệm trước Thiên Chúa. Đó là sự giới hạn và phạm vi của quyền bính con người.

Quyền bính giúp mang lại tự do và làm thăng tiến cá nhân. Đây là công việc của tình yêu. Cũng giống như Thiên Chúa đã quan tâm chăm sóc con cái của Người để nhìn thấy chúng lớn lên trong tình yêu và chân lý thế nào, thì những vị hữu trách cộng đoàn cũng phải phục vụ Thiên Chúa và mọi cá nhân sao cho họ cũng có thể trưởng thành trong tình yêu và chân lý như vậy.

Đây là một trách nhiệm nặng nề, nhưng cũng rất cao cả bởi vì những ai lãnh nhận quyền bính, thì cũng được bảo đảm rằng Thiên Chúa sẽ ban cho khôn ngoan, sức mạnh và những ơn cần thiết giúp họ chu toàn trách nhiệm. Đó là lý do tại sao mà chính những người lãnh đạo phải tham vấn nhiều hơn từ người đã chỉ định họ, giống như người thư ký của hội đồng sẽ làm vậy. Họ phải xin Thiên Chúa soi sáng và khám phá ánh sáng thần linh trong chính tâm hồn mình. Tôi thật tin tưởng vào ân ban của giây phút hiện tại rằng: Thiên Chúa sẽ luôn luôn hiện diện trong những vị lãnh đạo nếu họ biết khiêm nhường và cố gắng phục vụ trong chân lý.

Vị lãnh đạo phải quan tâm đến những gì người khác suy nghĩ nhưng lại không bị đóng khung vào những quan điểm đó. Họ chịu trách nhiệm trước Thiên Chúa nên không có quyền thỏa hiệp, lừa dối, hay trở thành công cụ cho bất công.

Vị lãnh đạo tối cao trong một cộng đoàn luôn luôn cảm thấy cô đơn. Thậm chí nếu có ban cố vấn, thì chính họ sẽ phải đưa ra những quyết định. Sự cô đơn này là thập giá cho họ, nhưng đồng thời nó cũng là sự bảo đảm cho sự hiện diện, ánh sáng và sức mạnh của Thiên Chúa. Đó là lý do tại sao chính họ, hơn bất cứ người nào khác trong cộng đoàn, phải có thời gian ở một mình với Thiên Chúa. Trong những khoảnh khắc cô tịch này, họ sẽ được linh hứng và cảm nhận ra hướng đi. Họ phải tin vào những trực giác này, nhất là khi chúng mang lại một sự bình an nội tâm sâu xa. Nhưng họ cũng phải xác định lại những điều ấy bằng cách chia sẻ với những vị khôn ngoan trong cộng đoàn và sau đó với ban cố vấn. Đương đầu với những quyết định khó khăn cho tương lai, tất nhiên vị lãnh đạo phải tập luyện và suy xét, cũng như sử dụng mọi thông tin có sẵn. Tuy nhiên, cuối cùng vì sự phức tạp của các vấn đề và cũng không thể thấy trước mọi chi tiết cho nên sau khi đã suy xét kỹ lưỡng mọi điều, họ phải dựa vào những trực giác thâm sâu khi ở một mình với Thiên Chúa. Đây là cách thế duy nhất giúp người lãnh đạo có thể đạt được tự do để tiến tới trong những quyết định mà không e ngại đến hậu quả.[4]

5. Vị mục tử tốt.

Vị mục tử không bao giờ được thâu tóm mọi quyền hành. Chúng ta không nên tôn vị này lên vị trí cao như một vị thánh, một nhà ngôn sứ hay một người nắm giữ quyền hành. Mối nguy lớn nhất cho vị mục tử hay lãnh đạo là nghĩ rằng mình luôn đúng và Thiên Chúa luôn ở với họ. Mọi người đều có thể sai lầm. Những người yếu đuối thường có khuynh hướng tìm kiếm sự an toàn bằng cách tôn sùng vị mục tử của họ. Đây là một sự thiếu lành mạnh và sai lầm. Chính những bất an trong đời sống khiến họ muốn thần thánh hóa vị lãnh đạo của mình và chịu mọi sự hướng dẫn của vị này.

Con người là một pha trộn cả điều tốt lẫn điều xấu, ánh sáng và bóng tối. Người mục tử đích thực thì khiêm nhường, biết giới hạn của mình, không can thiệp vào những chỗ không nên, biết tôn trọng ân sủng và đặc sủng của người khác, và cũng biết rút lui đúng lúc. Vị ấy biết được bí mật của các cá nhân, và mối dây liên kết của họ với Thiên Chúa, nhưng ngài cũng để cho người khác giúp đỡ họ nữa để những người này tìm ra được chỗ đứng của mình trong cộng đoàn. (Jean Vanier, Thăng tiến cộng đoàn, p.215)

Phải học cách làm một người cha như thế nào? Tôi chắc chắn rằng: chúng ta chỉ có thể là một người cha khi chúng ta ý thức mình là một người con. Chúng ta chỉ có thể ra mệnh lệnh khi chúng ta biết cách vâng lời. Đức Giêsu là con chiên trước khi là người mục tử. Sau hết, quyền bính của Ngài phát xuất từ tư cách Người là Con của Cha[5]

6. Lãnh đạo là phục vụ, yêu thương.

Có nhiều cách khác nhau để thi hành quyền bính và ra mệnh lệnh. Có quyền bính quân đội, quyền bính công nghiệp và quyền bính cộng đoàn. Mục tiêu của vị tướng lãnh là chiến thắng. Mục tiêu của người lãnh đạo xí nghiệp là lợi nhuận. Mục tiêu của những vị lãnh đạo cộng đoàn thì nhắm đến sự trưởng thành của từng cá nhân trong tình yêu và sự thật.

Người lãnh đạo cộng đoàn có một sứ mệnh kép. Họ phải quan tâm cũng như giữ cho các thành viên của cộng đoàn gắn bó với điều thiết yếu, với những mục đích căn bản của cộng đoàn. Họ phải đưa ra những hướng dẫn để sao cho cộng đoàn không bị lạc lối trong những tranh cãi nhỏ mọn, thứ yếu và phụ thuộc.

Trọng trách của những nhà lãnh đạo là giữ cho cộng đoàn gắn bó với cái thiết yếu. Hơn nữa, các vị này cũng có nhiệm vụ tạo bầu khí vui tươi, an bình và tin tưởng giữa các thành viên trong cộng đoàn với nhau. Qua tình liên đới và tin tưởng đối với mỗi người, họ sẽ tạo được sự tin tưởng trong cộng đoàn giữa các thành viên với nhau. Hữu thể con người chúng ta triển nở trọn vẹn trong bầu khí thoải mái dựa trên niềm tin tưởng lẫn nhau. Nếu cộng đoàn có sự kình địch, nghi kỵ, ghen tuông, sống khép kín, thì đó không phải là một cộng đoàn đúng nghĩa, không có thăng tiến và cũng không có đời sống chứng tá.

Mỗi người lãnh đạo thi hành quyền bính theo những cách thức khác nhau tùy theo vào tính khí của họ. Những vị lãnh đạo với óc sáng kiến, nhờ đó có một cái nhìn về tương lai: họ luôn là người tiên phong. Những người với bản tính khiêm tốn và hay nhút nhát: họ là người cùng đồng hành với anh chị em và là một điều phối viên tuyệt vời. Tuy nhiên, điều cần thiết nhất đối với tất cả những vị lãnh đạo, đó là họ phải là người phục vụ trước khi là thủ lãnh. Những người lãnh trách nhiệm để chứng tỏ một cái gì đó, bởi vì họ có khuynh hướng thống trị hay chỉ huy, bởi vì họ có nhu cầu chiếm vị trí đứng đầu; hay bởi vì họ kiếm tìm quyền lợi và uy tín thì chắc chắn họ sẽ luôn luôn là những vị lãnh đạo tồi. Người lãnh đạo trước hết phải mong muốn trở thành người phục vụ.

Một số cộng đoàn lựa chọn người lãnh đạo căn cứ vào khả năng quản trị hay tư thế của họ đối với người khác. Nhưng đừng bao giờ chọn những vị lãnh đạo dựa trên những phẩm chất tự nhiên; hãy chọn những vị lãnh đạo luôn đặt lợi ích của cộng đoàn lên trên lợi ích cá nhân. Những người có tinh thần phục vụ cộng đoàn và phục vụ anh chị em, dù đôi khi họ có hơi nhút nhát và thiếu khả năng lãnh đạo thì vẫn quý giá hơn nhiều những người tuy có ‘năng lực’ nhưng chỉ biết đến mình.

Người lãnh đạo tốt nhất là người nhận lãnh trách nhiệm như một sự mệnh từ nơi Thiên Chúa, cậy dựa vào sức mạnh của Người và vào ân sủng của Chúa Thánh Thần. Họ sẽ cảm thấy mình kém cỏi và bất tài, nhưng họ sẽ luôn làm việc một cách khiêm tốn vì lợi ích của cộng đoàn. Họ sẽ có được niềm tin của cộng đoàn vì mọi người đều cảm thấy rằng họ không bao giờ cậy dựa vào tài sức riêng, nhưng luôn luôn cậy trông vào Thiên Chúa. Nơi những con người như thế, cộng đoàn sẽ nhận ra rằng: họ không phô trương, không bị những vấn đề riêng tư che mất tầm nhìn. Họ sẵn sàng rút lui khi thời điểm đến.

Phẩm chất đầu tiên của người lãnh đạo là yêu thương mọi thành viên trong cộng đoàn và quan tâm đến sự thăng tiến của họ. Điều này bao hàm rằng người lãnh đạo cũng phải biết mang lấy những yếu kém của người khác. Các thành viên trong cộng đoàn rất nhạy bén nhận ra người lãnh đạo có yêu thương và tin tưởng họ hay không, có chứng tỏ quyền hành và áp đặt quan điểm không, hay chỉ cố gắng để làm hài lòng.

Đức Giêsu là khuôn mẫu quản trị cho tất cả Kitô hữu. Người rửa chân cho các môn đệ; Người là vị Mục Tử đã hy sinh tính mạng vì đàn chiên của mình, không như người chăn thuê chỉ làm công việc hoàn toàn vì lợi ích riêng của mình.[6]

7. Lãnh đạo phải biết tha thứ.

Tha thứ là trọng tâm của cộng đoàn Kitô giáo và những vị lãnh đạo phải trở thành dấu chỉ và gương mẫu của lòng tha thứ. Họ biết phải làm thế nào để tha thứ tất cả những công kích và lãnh đạm được nhắm vào họ, tha thứ bảy mươi lần bảy. Mỗi ngày, vị lãnh đạo phải học biết làm thế nào để gặp gỡ con người như là một con người và hãy để người khác gặp gỡ mình cũng theo một cách thức như thế; biết rằng tiến trình các thành viên tìm ra được tương quan đích thực với quyền bính là một chặng đường dài. Qua tha thứ, các vị lãnh đạo vượt qua được nỗi sợ hãi và sự phòng thủ của mình vốn là điều làm cho họ bị người khác chống đối và xa lánh. Tha thứ là cởi mở, thanh thản, hiểu biết và kiên nhẫn với những người chống đối mình.

Stephen Verney đã tóm kết điều này thật hay như sau: “Để đương đầu với sự công kích và hèn nhát, người lãnh đạo có thể phản ứng bằng nhiều cách. Vị ấy có thể hướng sự chú ý của nhóm vào mục đích chung, từ đó sẽ làm dịu áp lực lên chính mình. Vị này có thể thiết lập những tương quan nhân vị nồng ấm với từng thành viên của nhóm, trong khi vẫn duy trì quyền điều khiển của mình trên toàn cộng đoàn. Cả hai cách thức này đều có lợi và thúc đẩy sức mạnh của cộng đoàn. Tuy nhiên, nếu vị hữu trách mong muốn giúp cho cộng đoàn sống thích nghi với thời đại mới, thì song song và nối kết với hai cách thức trên, vị này phải chấp nhận cách thức thứ ba là từng bước đi tiên phong chính trong tiến trình tha thứ này. Điều này nói lên rằng vị hữu trách phải tỉnh táo hơn trước thiện hảo và sự dữ luôn quyện chặt vào nhau cả trong chính vị lãnh đạo lẫn trong cộng đoàn. Vị lãnh đạo phải trải qua kinh nghiệm của sự chết và sự phục sinh, nhờ đó mọi việc sẽ được biến đổi và giải thoát. Kinh nghiệm này vị hữu trách không phải chỉ trải qua một lần nhưng là liên tục. Đức Giêsu nói “hãy vác thập giá mình hằng ngày”.[7] (còn tiếp)

Lm. Giuse Đỗ Văn Thụy

HỘI THỪA SAI VIỆT NAM