Cuộc đối thoại Trung Quốc-Tòa Thánh và "chủ nghĩa thực tế" của ĐTC Phanxicô

Gianni Valente

"Tôi hài lòng với các cuộc đối thoại với Trung Quốc. Kết quả rất tốt. Ngay cả việc bổ nhiệm giám mục, mọi việc đang tiến triển tốt đẹp". Đây là điều Đức Thánh Cha Phanxicô đã bày tỏ trong cuộc trò chuyện với giới truyền thông trên chuyến bay từ Singapore trở về Roma, khi nói về cuộc đối thoại giữa chính phủ Trung Quốc và Tòa thánh.

Cuộc đối thoại này và Thỏa thuận tạm thời, điều vốn là một công cụ quan trọng, không tránh khỏi bị chỉ trích trên báo chí quốc tế. Tuy nhiên, nếu chúng ta nhìn vào thực tế, nhận định của Đức Thánh Cha dường như là một hành động của chủ nghĩa hiện thực Kitô giáo đơn giản.

Một số dữ liệu

Để đánh giá chính xác những lời của Đức Thánh Cha Phanxicô trả lời cho câu hỏi của nhà báo Stefania Falasca cho tờ báo trực tuyến Tianou Zhiku của Trung Quốc, cần nên ghi nhớ một số dữ liệu gần đây. Và điều cũng quan trọng là đừng bao giờ quên quá khứ trước giai đoạn lịch sử hiện tại.

- Kể từ ngày 22 tháng 9 năm 2018, ngày ký kết Thỏa thuận tạm thời, tất cả các Giám mục Công giáo của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã được hiệp thông đầy đủ và công khai về phẩm trật với Đức Giáo hoàng. Không còn có những cuộc tấn phong giám mục bất hợp pháp, là những cuộc tấn phong được cử hành mà không có sự đồng ý của Đức Giáo hoàng, vốn là những cuộc tấn phong mà từ cuối những năm 1950 đã làm rạn nứt nghiêm trọng sự hiệp thông giáo hội giữa các tín hữu Công giáo Trung Quốc.

- Trong 6 năm qua, cũng được đánh dấu bằng một giai đoạn ít tiếp xúc trong quan hệ giữa các bên trong thời kỳ đại dịch, 9 lễ tấn phong giám mục Công giáo mới đã diễn ra ở Trung Quốc. Trong cùng khoảng thời gian đó, 8 vị được gọi là các Giám mục “không chính thức”, là những vị được tấn phong bởi Toà Thánh trước đó không theo các tiến trình của chính quyền Trung Quốc, đã yêu cầu và được chính quyền ở Bắc Kinh công nhận chức vụ của họ (một trong số các Giám mục này là Đức Cha cao tuổi Phêrô Lâm Giai Thiện, Giám mục Phúc Châu, đã qua đời vào tháng 4/2023). Vì thế số giáo phận trống tòa ở Trung Quốc ngày càng ít đi.

- Vào năm 2018 và sau đó là năm 2023, hai Giám mục Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã tham gia Thượng hội đồng Giám mục ở Roma. Trong những thập kỷ trước, không có Giám mục nào từ Trung Quốc đại lục có thể tham gia Công đồng Vatican II và các Đại hội đồng của Thượng Hội đồng Giám mục, là những cuộc họp thể hiện sự hiệp thông của toàn thể Giáo hội Công giáo.

- Trong những năm gần đây, các nhóm tín hữu Công giáo từ Trung Quốc đại lục đã tham gia Đại hội Giới trẻ Thế giới tại Lisbon. Các tín hữu hành hương Trung Quốc đã gặp trực tiếp Người kế vị Thánh Phêrô ở Roma và trong các chuyến tông du của ngài tới Thái Lan, Mông Cổ và Singapore. Một số Giám mục Trung Quốc cũng có thể tham dự các cuộc họp, hội nghị và những khoảnh khắc hiệp thông của giáo hội ở Châu Âu và Châu Mỹ.

- Các cơ hội để bắt đầu tiến trình hòa giải đã gia tăng trong các cộng đồng Giáo hội bị chia rẽ trong nhiều thập kỷ.

- Trong 2 năm qua đã có những thời điểm căng thẳng, ví dụ như việc thuyên chuyển Đức Giám mục Giuse Thẩm Bân (Shen Bin) đến Thượng Hải vào tháng 4 năm 2023, theo yêu cầu của chính quyền. Ba tháng sau, Đức Thánh Cha Phanxicô đã giải quyết vấn đề bằng cách bổ nhiệm Đức Cha Thẩm Bân làm Giám mục Thượng Hải, khi thuyên chuyển ngài từ Tòa Giám mục Hải Môn.

Ngày 21/5 vừa qua, chính Đức Cha Giuse Thẩm Bân là một trong những diễn giả (cùng với Đức Hồng Y Quốc vụ khanh Pietro Parolin) tại hội nghị kỷ niệm 100 năm Công đồng Trung Quốc đầu tiên (1924/2024), được tổ chức tại Roma bởi Đại học Giáo hoàng Urbaniana (thuộc Bộ Loan báo Tin Mừng) phối hợp với hãng tin Fides. Đây là lần đầu tiên sau một thời gian rất dài, một Giám mục của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã tham gia với tư cách diễn giả trong một sáng kiến​​ do một Bộ của Tòa Thánh tổ chức.

- Gần đây hơn (xem Fides 22/6/2024), việc thuyên chuyển Đức Giám mục Giuse Dương Vĩnh Cường (Yang Yongqiang) từ giáo phận Chu Thôn đến trụ sở giáo phận Hàng Châu đã diễn ra mà không gặp vấn đề gì. Đây là một dấu hiệu cho thấy các kênh liên lạc giữa Tòa Thánh và Bắc Kinh đang thử nghiệm các thủ tục đã được thống nhất về vấn đề thuyên chuyển các Giám mục từ giáo phận này sang giáo phận khác, trong khuôn khổ cuộc đối thoại rộng rãi hơn được thiết lập qua nhiều năm.

** Kho báu đang nở hoa

Nhận định của Đức Thánh Cha Phanxicô thừa nhận những dữ liệu thực tế thường bị bỏ qua trong nhiều phân tích về chủ đề “Trung Quốc-Vatican”. Thay vào đó, dữ liệu thực tế tượng trưng cho chiếc la bàn mà Giám mục Roma và Tòa thánh đã theo đuổi để gần gũi và đồng hành với hành trình của người Công giáo Trung Quốc, trong bối cảnh họ sống và làm chứng cho tình yêu của mình dành cho Chúa Kitô.

Các Giám mục là những người kế vị các Tông đồ. Và Thỏa thuận với chính phủ Trung Quốc về việc bổ nhiệm các Giám mục có liên quan đến bản chất thâm sâu của Giáo hội, với sứ mạng tông đồ của Giáo hội, và với những rạn nứt trong Giáo hội đã chia rẽ hàng giáo sĩ và giáo dân, các cộng đoàn và các gia đình ở Trung Quốc trong những thập kỷ gần đây.

Chính các giám mục là người truyền chức linh mục. Do đó, Thỏa thuận cũng liên quan đến tính hợp pháp và thành sự của các bí tích được cử hành tại các giáo xứ và nhà thờ của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Đây là những điều thuộc một phạm trù khác so với mạng lưới đọc sự việc theo cái nhìn chính trị đang phổ biến hiện nay.

Mục đích của Đức Thánh Cha và Tòa Thánh không phải là khẳng định quyền lực tối cao về mặt chính trị. Nhiệm vụ của các ngài là củng cố đức tin của anh chị em mình, an ủi và hỗ trợ họ trong hành trình cầu nguyện, loan báo Tin Mừng, làm việc bác ái, trong bối cảnh mà họ sống.

Ở Trung Quốc đại lục – Đức Hồng Y Luis Antonio Tagle, trưởng phân bộ thứ hai của Bộ Loan báo Tin Mừng, nhấn mạnh – “có cả một mạng lưới sống động của việc cầu nguyện, phụng vụ, giáo lý và các sáng kiến ​​mục vụ được truyền cảm hứng trực tiếp bởi huấn quyền chính thức của Đức Thánh Cha. Đó là một mạng lưới gắn liền với đời sống Giáo hội hàng ngày của từng giáo phận và từng cộng đồng Công giáo Trung Quốc. Đó là một thực tế đức tin sống động và mãnh liệt, được sống hàng ngày và thể hiện sự hiệp thông trong đức tin với Người kế vị Thánh Phêrô và toàn thể Giáo hội hoàn vũ, ngay cả khi nó thường bị giới truyền thông phớt lờ khi họ nói về đạo Công giáo Trung Quốc”.

Dù cho những giới hạn bị áp đặt bối cảnh xã hội và chính trị, đời sống Giáo hội ở Trung Quốc tiếp diễn một cách bình thường, thậm chí một số giáo phận đang tìm được sự ổn định sau nhiều năm dài bất ổn và chia rẽ, sau những thay đổi có thể nhờ đối thoại giữa Tòa Thánh và các cơ quan chính phủ.

Nếu chúng ta nhìn vào vài ngày gần đây, biên niên sử Giáo hội địa phương cho biết, nhân dịp lễ Sinh nhật Đức Trinh Nữ Maria, Đức Giám mục Thượng Hải Giuse Thẩm Bân đã cử hành lễ rửa tội cho 41 tân tòng, trước sự hiện diện​​của hơn 2.500 tín hữu. Đức Giám mục Phaolô Tiêu Trạch Giang (Xiao Zejiang), giáo phận Quý Dương, cũng cử hành lễ kính Đức Mẹ, đã nhấn mạnh rằng trong 17 năm làm giám mục của ngài, “bất chấp những khó khăn, dưới sự bảo vệ của Mẹ Thiên Quốc và sự hướng dẫn của Chúa, tôi thường tìm thấy niềm an ủi trong cuộc sống của tôi trong tư cách là một mục tử”.

Trong khi đó ở giáo phận Sán Đầu, nhân dịp “Tết Trung Thu” (vào ngày 17/9), nhiều tình nguyện viên cùng với Đức Giám mục Giuse Hoàng Bính Chương (Huang Bingzhang) đã đến thăm Trung tâm Phục hồi chức năng, nơi cũng tiếp đón những người bị bệnh phong; họ mang theo những loại kẹo bánh đặc trưng của lễ hội và các món quà cần thiết cho các bệnh nhân. Đức Cha Giuse Hoàng Bính Chương, đã được tấn phong vào năm 2011 mà không có phép của Đức Thánh Cha, đã có thể trở lại hiệp thông giáo hội trọn vẹn với Đức Thánh Cha vào năm 2018, trong bối cảnh ký kết thỏa thuận tạm thời về việc bổ nhiệm các giám mục Trung Quốc.

Những việc làm và cử chỉ cứu độ và chữa lành, lý do duy nhất của mọi hoạt động của Giáo hội, có thể tiếp tục phát triển nếu khi chúng ta tìm ra những cách thức hợp pháp ngay cả ở Trung Quốc ngày nay. Đây là kho tàng quý giá đối với Đức Thánh Cha, trong sự hòa hợp hoàn toàn và củng cố với cảm thức đức tin của đa số người Công giáo Trung Quốc. (Agenzia Fides 14/9/2024).